به نخستین درس نامه آنلاین در زمینه روزنامه نگاری علمی‌خوش آمدید. این درس نامه از سوی فدراسیون جهانی روزنامه نگاران علمی (WFSJ) و با همکاری شبکه علوم و توسعه (SciDev.Net) طراحی شده است.
درس اول
نویسنده: جین لوبلینسکی / ترجمه پوریا ناظمی
۱٫۱: مقدمه
گزارشگران علمی‌و حتی با تجربه ترین آنها ممکن است گاهی با اولین نگاه در دام یک موضوع بیافتندو بخواهند در باره آن مطلبی بنیسند: داروی جدیدی که کشف شده است (شاید این همان موضوعی است که باید در باره اش بنویسیم). ماده تاریک (قطعا یک موضوع هیجان انگز واقعی است) پروژه یک لپ تاپ برای هر کودک (این موضوعی است که باید در باره اش حرف زد).
اما روزنامه نگاری علمی‌تنها به پیدا کردن موضوعات هیجان انگیز خلاصه نمی‌شود. موضوعات بسیار پیچیده را باید به مسایلی قابل فهم تبدیل و آنها را در جای درست خود و در چهارچوب مناسبشان نشاند و این در شرایطی است که شاید روحیه دانشمندانی که روی موضوعی جدید کار می‌کنند و منبع اطلاعاتی شما به شمار می‌روند، چندان برای گفت‌وگو‌های مستقیم و سرراست، مناسب نباشد.
به همین دلیل نوشتن در باره علم نیازمند توجه به سوال‌های مشخصی است: چقدر برروی کارم تمرکز دارم؟ آیا برنامه ای برای تولید، فروش و عرضه داستانم دارم؟
شما پس از گذراندن این درس خواهید توانست نگاهی جدید به ساختار، مخاطبان و زوایای دید، در داستان‌های ژورنالیستی بیاندازید. هم‌چنین بیشتر با مفهوم تحقیق در نگارش آشننا می‌شوید که به شما کمک می‌کند تا در همان هنگامی‌که داستان خود را پیش می‌برید ساختاری برای تحقیق موضوع بنا کنید. و هم‌چنین به طور مقدماتی با مفهوم روایت در نوشتار و قصه گویی آشنا خواهید شد.
۱٫۲: شما کی هستید؟
روزنامه نگاری حرفه مهمی‌است و نقش حیاتی در جامعه بازی می‌کند. به همین دلیل کار شما به همان اندازه ای که کار یک کشاورز، سیاستمدار، پزشک و یا یک دانشمند، مهم است، اهمیت دارد.
اما کار شما نسبت به این افراد داری تفاوت‌های جدی هم است و در نتیجه اولویت‌های متفاوتی را پیش رو دارید.
به خاطر داشته باشید که شما یک روزنامه نگار هستید و نه یک دانشمند. همین‌طور در ذهنتان حک کنید که شما اگرچه باید موضوعاتی را به مخاطبانتان توضیح دهید معلم آنها نیستید و اگرچه باید مطالبتان را آن‌گونه بنویسید که مردم از خواندن آن لذت ببرند اما این بدان معنی نیست که شما نویسنده ای ادبی هستید.
شغل شما اطلاع رسانی به مردم در موثر ترین و دل‌پذیر ترین شیوه ممکن و هم‌چنین ایفای نقش نظارتی مطبوعاتی است که شامل تحلیل مباحث چالش برانگیز نیز می‌شود. مهم نیست که شما نویسنده ای غیر متعهد (حق التحریری) و یا قرار دادی باشید . فرقی هم نمی‌کند که سردبیر یا گزارشگری ساده اید. در هر حال شما یک روزنامه نگار حرفه ای هستید که خدمت بسیار مهمی‌را به جامعه انتقال می‌دهید.
حرفه | خدمتی که به جامعه ارایه می‌دهند |
کشاورز | غذا، انرژی |
سیاستمدار | دموکراسی، قانون مداری |
پزشک | درمان بیماران، سلامت عمومی |
دانشمند | آگاهی، فناوری، جستجوی حقیقت |
معلم | آموزش |
نویسنده ادبی | هنر، تخیل، سرگرمی |
روزنامه نگار | اطلاعات، مناظرات عمومی، نظارت |
۱٫۳: آشنایی با خروجی‌های خبر
حتی بهترین داستان‌های خبری را هم تا زمانی که متناسب با خروجی و زمینه نشر آن تهیه نشوند، نمی‌توان داستان خوبی دانست. برخی از روزنامه نگاران علمی‌تازه کار موضوعاتی را به دبیران پیشنهاد می‌کنند که تناسبی با آن رسانه ندارد و به همین دلیل باید با موشکافی و دقت، نوع خروجی هر رسانه و قالب‌های آن را شناخت.
باید ببینید رسانه ای که می‌خواهید برای آن کار کنید از چه قالبی برای پوشش‌های مشابه خود استفاده کرده است؟ و از چه زوایایی به موضوع نگاه می‌کند. آیا تنها به انتشار خبر آن اکتفا می‌کند یا حاضر است در باره آن بحث‌هایی را نیز ترتیب دهد؟
شما هم‌چنین باید مشخص کنید که می‌خواهید چه نوع مطلبی بنویسید یا چه نوع برنامه ای را برای پوشش موضوع مورد نظرتان تولید کنید؟ اگر قصدتان این است که تنها خبری ساده را اعلام یا داستانی را در چهارچوب مشخصی ارایه کنید، یک داستان کوتاه خبری شاید بهترین گزینه پیش رو باشد. اگر داستان بزرگتری برای گفتن دارید که نیازمند اطلاعات بیشتر و پس زمینه کامل‌تری است شاید باید به سراغ یک مطلب فیچری بروید و اگر قصد دارید تا دیدگاهی را منتشر کنید بهتر است در قالب قطعاتی از تفسیرها این کار را بکنید. رادیو و تلویزیون قالب‌های متنوع تری را برای ارایه موضوع در اختیار شما می‌گذارند. قالب‌هایی مانند مصاحبه، گزارش و قطعات گفت‌وگو و یا مستند‌ها. برای اینکه مطمئن شوید کدام قالب به موضوعی که دارید می‌خورد سعی کنید تا حد امکان داستان‌های منتشر شده مشابه را پیدا کرده و آنها را بخوانید، گوش کنید یا ببینید. سعی کنید با تکرار این کار با قالب‌های متعدد هرچه بیشتر آشنا شوید.
۱٫۴: کار کردن با دبیر
ببینید ادیتور شما چه کسی است؟ اگر بدانید سابقه کسی که می‌خواهید به عنوان دبیر با وی کار کنید چه بوده و علایق او چیست و قبلا چه چیزهایی را منتشر کرده است، شاید راحت تر بتوانید با او کار کنید.
بعد از اینکه داستانتان را کاملا مشخص کردید آن را به ادیتورتان ارایه کنید. تجربه نشان می‌دهد که اگر به ادیتورتان زنگ بزنید و برای او توضیح دهید که چرا این موضوع مرتبطی برای کار است، و چگونه قصد دارید به آن نزدیک شوید و از چه زاویه ای به آن بپردازید، بسیار تاثیر گذار تر از آن نخواهد بود که این کار را از طریق ایمیل انجام دهید. خلاصه ای از آنچه می‌خواهید انجام دهید را به وی ارایه کنید از دریافت پیشنهادهای او استقبال کنید و مطمئن شوید که نسبت به فرآیند کار با او به توافق رسیده اید. اما اگر تصمیم گرفتید که قبل از مکالمه تلفنی پیشنهادتان را برای او ایمیل کنید حتما در باره ترکیب نامه خود مطمئن شوید – اندک تفاوتی در این ترکیب می‌تواند تغییرات جدی به وجود آورد.
رابطه ای کاری با ویراستارتان برقرار کنید. زمانی که کار تحقیق روی مطلبتان را شروع کردید با ادیتورتان در تماس بمانید. او را در جریان کارتان بگذارید و به خصوص اگر تغییری می‌خواهید در زاویه دید ایجاد کنید با او در میان بگذارید اما در همان حال به یاد داشته باشید که ادیتورها معمولا آدم‌های فوق العاده گرفتاری هستند و نمی‌خواهند گزارشگران آنها باعث شوند تا وقت بیشتری از آنها گرفته شود. پس مکالماتتان را در حداقل زمان خلاصه کنید. اگر به هر دلیلی از زمان توافق شده تحویل مطلب ممکن است عقب بیافتد به دبیرتان اطلاع دهید و هم‌چنین مطمئن شوید که مطلب را در حجم مورد توافق با دبیر به او ارایه خواهید کرد. اگر مطالب بیشتری جمع کرده اید آن را به عنوان فرصتی تلقی کنید که می‌توان آن را در داستان دیگری دنبال کرد.
برای عوض کردن داستانتان پس از مطالعه آن توسط دبیر آمادگی داشته باشید. دبیران دیدگاه‌های خاص خود را در زمینه داستان دارند و ممکن است بخواهند نقش فعال تری در داستان ایفا کرده و قطعات آن را جابجا کنند و از شما کار بیشتری طلب کنند. اما در نهایت مطمئن شوید که پیامی‌که شما قصد انتقال آن را دارید دست نخورده باقی می‌ماند.
در نهایت در نظر داشته باشید که دبیر‌ها هم مانند همه افراد دیگر بسیار متنوع هستند و از ادیتور خوب تا ادیتور بد و حتی خیلی بد در این حرفه حضور دارند. کار کردن با دبیرهای متفاوت به شما تجربه‌های متعددی منتقل خواهد کرد. از تجدید نظرها و بحث‌هایی که ادیتورها با شما خواهند داشت خسته و ناامید نشوید. این‌ها نوعی تمرینات استانداردی هستند که باید در کار کردن با ادیتورها از سر بگذرانید. نسبت به تغییراتی که دبیران در متن شما می‌دهند حساس باشید و آنها را مطالعه کنید معمولا این یکی از بهترین راه‌هایی است که از طریق آن یک ادیتور خوب، از شما روزنامه نگار بهتری می‌سازد.
۱٫۵: مخاطب خود را بشناسید
چه کسی مخاطب رسانه و قالب خبری است که می‌خواهید ارایه کنید؟ آیا آنها افرادی هستند که به طور منظم و دایم در باره علم مطالعه می‌کنند؟ یا اینکه علم برای آنها تنها موضوعی در کنار موضوعات دیگر است؟ آیا آنها نیمه علاقمندانی هستند (مانند اکثر مخاطبان رادیویی) که باید قانعشان کنید که شما را در این داستان همراهی کنند؟
سعی کنید در دام این فکر نیافتید که مخاطبان شما همان دانشمندانی هستند که با آنها مصاحبه کرده اید. مطمئن باشید آنها مخاطبان اصلی (خواننده / شنونده/ بیننده) شما نیستند.
توضیح دادن مسایل علمی‌مهم است اما این تنها وظیفه یک ژورنالیست نیست. روزنامه نگاران باید علم را آنچنان عمومی‌و مردم فهم کنند که بتواند علاقه مخاطبان عادی را برانگیزیاند. اما در عین حال ژورنالیسم وظیفه دارد سرحدات آگاهی و دانش انسان را به مخاطبان خود نشان دهد و این کاری است که از دل یک تحقیق خوب بیرون می‌آید. لازمه این کار ایجاد ارتباط میان علم و دیگر بخش‌های جامعه مانند سیاست، اقتصاد، سلامت و امثال آن است و گاه لازمه این کار نقد دانشمندان و دیگر متخصصان در هنگام ضرورت است.
سعی کنید خودتان را به جای آن‌که معلمی‌برای مخاطبتان فرض کنید، دوست او و یا در نهایت وکیل مدافعی برای وی فرض کنید. فکر کنید چگونه می‌توانید به چنین دوست یا موکلی اطلاعات بدهید، او را سرگرم و به او کمک کنید؟ و بعد از آن تصمیم بگیرید که چه عنواینی را باید موشکافی بیشتری کرد و از کنار چه بخش‌هایی باید عبور کرد.
به این موضوع فکر کنید که چقدر لازم است که عمق مساله علمی‌که می‌خواهید در باره اش بنویسید و روش‌های موجود در آن را آشکار کنید. چنین استنباطی باوجود اهمیت و ارتباط و سازگاری که در علم وجود دارد، فوق العاده مهم است. اگر مطمئن نیستید در باره آن از ادیتور و یا همکارنتان سوال کنید و در همه این مدت فراموش نکنید که قرار است برای چه کسی بنویسید؟
مثال ۱: در لینک زیر داستانی خبری را خواهید یافت که برای آن‌که مقصودش را به مخاطب برساند جزییات فراوانی از عمق علمی‌مساله را می‌شکافد
http://www.scidev.net/content/news/eng/study-shows-ebola-and-marburg-cause-disease.cfm
مثال ۲: لینک زیر داستانی در باره فناوری جدید را بیان می‌کند اما به توضیح جزییات آن نمی‌پردازد و به جای آن به بحث درباره کاربردهای بالقوه آن پرداخته که به نظر می‌آید برای خواننده، جذابیت بیشتری باید داشته باشد.
http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/6058162.stm
1.6: تحقیق در باره موضوع
برای تحقیق مطبوعاتی خود برنامه ریزی کنید. فهرستی از کسانی را که باید با آنها ملاقات کرده و یا صحبت نمائید را آماده کنید و به یاد داشته باشید که روزنامه نگاری یعنی عدم اتکا به تنها یک منبع.
هم‌چنین به خاطر داشته باشید که گفت‌وگو با افراد مناسب به همان اندازه مهم است که گفت‌وگو کردن با تعداد زیادی از افراد. مطمئن شوید که همه زوایای داستان را درک کرده اید. گاهی اوقات برای این کار تنها صحبت کردن با دانشمندان کافی نیست. شاید لازم باشد با اعضا گروه‌های غیر دولتی، سیاستمداران، شرکت‌ها و افراد یا بیمارانی که با آن مساله به طور مستقیم در گیر هستند هم صحبت کنید. تا جایی‌که برایتان ممکن است دیدگاه‌های افراد مختلف را پوشش دهید. اما در عین حال به خاطر داشته باشید یک روزنامه نگار باید به شکلی بهینه کار کند برای همین وقتتان را با سرو کله زدن با منابع یا موضوعاتی که کمکی به مساله مورد بحثتان نمی‌کند، تلف نکنید.
وثوق منابع خبریتان را بررسی کنید. اطلاعات کلیدی که لازم دارید را با کارشناسان مختلف چک کنید. و از آنها در باره منابعشان بپرسید. در اینکه از کارشناسی در باره کارشناسان دیگر و حوزه تخصصی ایشان سوال کنید به خود تردید راه ندهید. این راهی است که از طریق آن می‌توانید بفهمید با چه موضوعی سر وکار دارید.
سعی کنید فرضیه‌ها را توسعه داده و آنها را مورد پرسش قرار دهید و آماده باشید برنامه اولیه خود برای آماده کردن داستانتان را هر زمانی که لازم بود تغییر دهید.
مثال:
لینک زیر را کلیک کرده و این فیچر خبری را ببینید. این یک نمونه بسیار خوب از چگونگی نگاه کردن به یک موضوع از زوایای مختلف است.
http://www.scidev.net/content/features/eng/pcs-for-the-poor-as-good-as-their-hype.cfm
1.7: جایگاه شما چیست؟
۱٫۷٫۱: دیدگاه ژورنالیست
به عنوان یک ژورنالیست، شما ناگریز هستید نسبت به زاویه دیدی که انتخاب می‌کنید حساس باشید. شما رویداد‌ها و مطالب مختلفی را گزارش می‌کنید و انها را از یک موقعیت خاص می‌بینید. شما ممکن است پشت میز کارتان یا در کنار دانشمندی در آزمایشگاهش نشسته باشید. ممکن است از یک کنفرانس خبری گزارش تهیه کنید و یا در باره آنچه در آشپزخانه یک نفر دیده اید مطلب بنویسید.
هر داستان نیازمند یک زاویه خبری یا چشم انداز است. زمانی که یک رویداد علمی‌را هم گزارش می‌کنید این گزارش کردن از علم به تنهایی به معنی داشتن نگاه ژورنالیستی نیست. ممکن است شما فرآیندها یی را که در دل این رویداد بوده، برجسته کنید و یا این تحقیق را در دل چهارچوبی بزرگتر قرار دهید یا در باره چالشی علمی‌نظر بدهید و شاید هم داستان خود را با محور قرار دادن یک شخصیت بپرواریند که یک روز را با او و در حین آزمایش‌هایش گذرانده اید.
بنابر این به خاطر داشته باشید راه‌های بسیاری برای روایت یک داستان وجود دارد و شما باید چشم اندازه و زاویه خود را با دقت انتخاب کنید.
برای این کار خود را ژورنالیستی تصور کنید که دوربینی بر دوش دارد، حتی اگر برای رسانه ای مکتوب، رادیو یا اینترنت مطلب آماده می‌کنید. سوال مهمی‌که باید به آن پاسخ دهید این است، که این دوربین فرضی را کجا باید مستقر کنید؟
دوربین شما می‌تواند :
– به یک شخص خاص نزدیک باشد، مثلا بیمار یا قربانی.
– از بالا به صحنه نگاه کند گزارشی از دور و مستقل و با حداقل جهت گیری ارایه دهد.
– در نزدیکی سازمانی مستقل قرار گیرد که اطلاعاتی در اختیار شما قرار می‌دهد، مانند سازمانی غیر دولتی یا یک شرکت.
– می‌تواند در نزدیکی جامعه علمی‌قرار گیرد.
– می‌تواند در نزدیکی مخاطبی قرار بگیرد که تاثیر این مسایل را برروی زندگی روزمره اش احساس می‌کند.
– … و قطعا ممکن است در نقاط دیگری نیز قرار گیرد.
به محض اینکه دوربین خود را در جای انتخابی قرار دادید، آن را همان جا به حال خود رها کنید. بدون آن‌که دلیل قانع کننده ای داشته باشید جای آن و چشم انداز خود را تغییر ندهید. در تمام مدتی که گزارش خود را آماده می‌کنید آن چشم انداز را حفظ کنید. تنها استثنا برای این مساله آن است که شما بخواهید داستانی بسیار طولانی را روایت کنید که در آن صورت شاید لازم باشد گاهی جای این دوربین فرضی را تغییر دهید و اگر این کار را کردید برای خواننده و یا مخاطب خود به طور شفاف توضیح دهید که کی و چرا این کار را کرده اید.
مثال:
فرض کنید که قصد دارید گزارشی از یک نیروگاه حرارتی جدید در غرب آفریقا بنویسید. ادیتور شما این اجازه را داده است، که داستانی بلند در این باره بنویسید. در یک گزارش کوتاه شما می‌توانید دوربین فرضیتان را در یکی از ۳ نقطه ممکن قرار دهید اما برای داستانی بزرگتر نیازمند ترکیب این نقاط هستید.
حالت اول: مردمی‌که از این منبع تجدید شدنی جدید سود می‌برند.
حالت دوم: مهندسان و شرکتی که این نیروگاه را می‌سازد، که می‌تواند شامل نحوه کار آنها و ریسک‌های مالی باشد که آنها را در طول پروژه همراهی می‌کرده است.
حالت سوم: مقامات دولتی و سازمان‌های غیر دولتی که از ساخت این نیروگاه حمایت می‌کنند. نظر آنها درباره تامین انرژی در آینده چیست؟
لینک زیر را مطالعه کنید تا ببینید چگونه می‌توان این ۳ چشم انداز را با هم ترکیب کرد
کنیا به دنبال منابع زیر زمینی برای تولید انرژی است
http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/Africa/4473111.stm
1.7.2: روش تحقیق خود را در قالب یک جمله بیان کنید
برای اینکه نحوه پرداختن به داستان را برای خودتان شفاف کنید معمولا بسیار کار آمد است که آن را در قالب یک جمله تنظیم کنید. چنین کاری به شما کمک می‌کند تا طرح تحقیق مناسبی آماده کنید و ساختار مشخصی به پیش نویس خود داده و سبک درستی برای نوشتن پیدا کنید.
شاید بد نباشد که این تک جمله را با این عبارت آغاز کنید که : «من تحقیق ژورنالیستی خود را از این دیدگاه انجام می‌دهم که :…»
این جمله را با خواندن بلند ادامه آن یا نوشتن آن تکمیل کنید تا ببینید چقدر کارها راحت می‌شود
مثال‌ها :
۱٫ « من تحقیق ژورنالیستی خود را از این دیدگاه انجام می‌دهم که: کنیا به دنبال سرمایه گذاری در انرژی حرارتی برای رسیدن به آینده ای بهتر است»
۲٫ « من تحقیق ژورنالیستی خود را از این دیدگاه انجام می‌دهم که :نیروگاه‌های حرارتی می‌تواند به حل مشکل انرژی در بخش‌هایی از جهان کمک کند اما خطرات و ریسک‌های اقتصادی که در بخش حفاری وجود دارد هنوز مانعی جدی به شمار می‌رود»
۳٫ « من تحقیق ژورنالیستی خود را از این دیدگاه انجام می‌دهم که :یک مزرعه گل که در کنیا از این نوع انرژی استفاده می‌کند مثالی از کاربرد موفق و مبتکرانه این انرژی است»
همان‌طور که در مثال‌های بالا دیده می‌شود تکمیل این جمله عموما همراه با اتخاذ زاویه دید و نوعی قضاوت است. این به معنی آن نیست که شما نظرات شخصی خود یا اجتماع را کنار بگذارید بلکه تنها به این معنی است که این کار به شما کمک می‌کند که بتوانید بر تحقیق خود تمرکز کرده و جایی که باید دوربین را در آن قرار دهید مشخص کنید
استفاده از این جملات کمک می‌کند تا:
– مشخص کنید که قصد دارید چگونه داستانی را روایت کنید و تصمیم بگیرید کدام یک از مفاهیم و داده‌ها مهم هستند و کدام‌ها غیر ضروری. شما از این جمله کلیدی می‌توانید حتی پیش از آغاز تحقیقتان استفاده کنید.
– متوجه شوید که هر پاراگراف باید کجای داستان شما قرار بگیرد. هر جمله ای که می‌نویسید باید به گونه ای در راستای این جمله تحقیقاتی باشد یا یکی از جنبه‌های آن را مورد بحث قرار دهد.
اما در نظر داشته باشید که روزنامه نگاری در عین حال با به سوال کشیدن فرض‌های خودتان نیز عجین است. بنابراین آماده باشید تا این جملات تحقیقی خود را در طی مطالعه و در صورت نیاز تغییر دهید. ممکن است سوال‌های اولیه شما غلط باشند و یا حداقل به خوبی سوال‌های جدید نباشند.
۱٫۸٫ ساختار بندی محتوا
پیش از آن‌که نوشتن گزارشتان را آغاز کنید وقت بگذارید و طرحی برای آن ترسیم کنید. روی یک تکه کاغذ چیزهایی را که باید بنویسید را به ترتیب اولویت بنویسید. روشی را پیدا کنید که مخاطب نیمه علاقمند شما را وسوسه کند. خیلی از اوقات بهترین کار این است که یک راست به سراغ اصل مطلب بروید چون بسیاری از خوانندگان دوست دارند زود متوجه اصل خبر و جایی که قرار است، داستان، آنها را با خود ببرد بشوند. یک داستان خوب تنها کنار هم قرار دادن چند تکه داده مرتبط با هم نیست، بلکه موفقیت آن در نخ تسبیحی است که این قطعات را به هم وصل می‌کند. باید برای خواننده شما بدیهی باشد که چرا یک پاراگراف بعد از پاراگراف بعدی آمده است. بعد از اینکه نوشتن مقاله را آغاز کردید شاید بخواهید ساختار اصلی آن را تغییر دهید. در هر صورت از اینکه از ابتدا کارتان را با یک طرح مشخص آغاز کنید سود خواهید جست. هم‌چنین اگر ایده ای در باره پایان داستان خود داشته باشید، این ایده می‌تواند به شما کمک شایانی بکند.
یک نویسنده خوب اجازه نمی‌دهد خواننده اش در انبوهی از اطلاعات غرق شود. روزنامه نگاران علمی‌نباید تلاش کنند تا هرچه را می‌دانند در معرض نمایش بگذارند. بلکه باید انتخاب خوبی از میان آنها انجام دهند تا محصول نهایی خود را آماده کنند. در هنگام طراحی و نوشتن متن متوجه این موضوع باشید که کدام بخش‌ها دشوار تر و وقت گیر است . آنها را جدا کرده و برای بیان آنها در میانشان از پارگراف‌های ساده تر و جذاب تر استفاده کنید. هم‌چنین محدوده کلمات خود را در نظر داشته باشید و مواظب باشید بیش از مقداری که به ادیتور خود گفته اید مطلب ننویسید.
به خاطر داشته باشید نویسندگی علمی‌وابسته به انتخاب‌های دقیق و حساب شده است. موضوعاتی که شما با آنها سر و کار دارید دشوار و پیچیده است بنابراین باید تصمیم بگیرید که کدام بخش این داستان را باید با جزییات ریز مطرح کرد و کدام بخش‌ها را باید ساده کرده و با زبانی ساده مطرح نمود. نکته ای که به همان اندازه اهمیت دارد این است که کدام یک از مطالب را تنها باید در حد اشاره ای کوتاه ذکر کرد؟ و کدام بخش را به طور کلی نادیده گرفت. هرچقدر که جایگاه دوربین فرضی خود را دقیق تر مشخص کرده باشید و یا جمله تحقیقی دقیق تری پرسیده باشید امکان انتخاب‌های دقیق تری برایتان فراهم خواهد شد.
۱٫۹: نگارش روایی
مقاله خود را – به ویژه اگر یک فیچر خبری است – با داستان کوتاهی در باره فرد یا افرادی مرتبط با داستان آغاز کنید . داستانی که بتواند توجه مخاطب را جلب کند. البته این روش زمانی کار امد است که این داستان مخاطب شما را مستقیما به میان داستان اصلی رهبری کند. البته ممکن است داستان ورودی شما به قدری جذاب و درگیر کننده باشد که ترجیح بدهید آن را به کل متن توسعه دهید.
مثال: لینک زیر را دنبال کنید و به ۳ پاراگراف اول و پاراگراف آخر آن دقت کنید. این مقاله نه تنها با یک یا دو داستان ساده آغاز شده که خواننده را به نقطه اصلی می‌کشاند.
http://www.scidev.net/dossiers/index.cfm?fuseaction=dossierReadItem&type=2&itemid=546&language=1&dossier=4
یک نوشته روایی از همان قوانین کلاسیک درام پیروی می‌کند. چنین مطلبی نیازمند یک کاراکتر اصلی است و داستان یا مشکلاتی که پیش روی آن قرار می‌گیرد و او باید با آن دست و پنجه نرم کند. در پایان شما باید توضح دهید که این مشکل چگونه حل شده و یا چرا قهرمان شما در این رویارویی شکست خورده است. در این حالت دوربین شما برروی این شخص تمرکز یافته و مخاطب می‌خواهد بداند چه اتفاقی برای او پیش می‌اید. (این روش در رادیو و تلویزیون هم بسیار خوب جواب می‌دهد). در چنین روشی باید تمام جزییات و روایت‌های علمی‌را در دل این روایت بدنه قرار داد.
برای اینکه این داستان را به دست بیاورید می‌توانید برای خودتان جمله ای داستانی بسازید جمله ای که این گونه آغاز می‌شود: «امروز می‌خواهم داستانی در باره شخصیتی به نام ….. را تعریف کنیم که با دشواری/چالش/درگیری به شرح….. مواجه می‌شود و در پایان وی در مواجهه با این مشکل پیروز می‌شود /شکست می‌خورد / همه چیز سر جای اولش باقی می‌ماند»
برای مثال به جای اینکه نویسنده ای بخواهد تنها خبر فعالیت‌های جدید در باره واکسن آنفلوآنزا را بیان کند، می‌تواند این را تبدیل به داستانی کند که به جمله داستانی زیر بیان می‌شود :«امروز می‌خواهم داستانی در باره جان اسمیت تعریف کنم. دانشمندی که سعی می‌کند واکسن جدیدی برای انفلوآنزا تهیه کند. اما در نهایت در می‌یابد که او هر سال مجبور است چنین مبارزه ای را به انجام برساند»
۱٫۱۰: کارهایی که نباید انجام داد…
در اینجا فهرستی از راهنماهایی را می‌بینید که می‌تواند شما را در طول مراحل طراحی ، تحقیق و نگارش مقاله یاری کند.
در روزنامه نگاری علمی‌چند نباید چشمگیر وجود دارد:
داستان را دقیقا همانند آنچه در بیانیه‌های خبری منتشر می‌شود بیان و روایت نکنید.
فکر نکنید که ناچارید تا دانشمندان و یا پزشکانی که در باره کار آنها گزارش می‌کنید را راضی نگاه دارید. آنها مخاطب اصلی شما نیستند. شاید لازم باشد برای دانشمندان توضیح دهید که بین مصاحبه و گزارش ژورنالیستی و کار روابط عمومی‌تفاوت جدی وجود دارد.
در مراجعه به بیش از یک دانشمند برای توضیح یک موضوع تردید نکنید. این کار به شما کمک می‌کند تا روایت ماجرا را از دو یا چند زاویه مختلف پوشش دهید.
خود را محدود به تنها یک دانشگاه یا مرکز تحقیقاتی نکنید و در باره یک موضوع به مراکز تحقیقاتی مختلف مراجعه کنید.
در باره اهمیت یافته ای جدید بزرگ‌نمایی نکنید و سعی نکنید با بیش از اندازه مهم جلوه دادن یک موضوع خواننده خود را تحت تاثیر قرار دهید. سعی کنید قطعات داستانتان را درون چهارچوب مشخصی بگذارید. هر چیزی را متناسب با جایگاهش توضیح دهید.
اطلاعات غیر ضروری را در مقاله خود نگنجانید. همان‌قدر که در روزنامه نگاری قرار دادن مطالب درست در چهارچوب مهم است رها کردن بخش‌های غیر ضروری نیز مهم است.
در اینکه سوال‌هایی بپرسید که به نظر احمقانه می‌آیند تردید نکنید. این بخشی از کار شما است و همیشه یکی از مخاطبان شما هست که به این پاسخ‌ها نیاز دارد.
از اینکه به یک دانشمند بگویید من متوجه منظورتان نشدم تردید نکنید.
۱٫۱۱: … و چه باید کرد
سعی کنید کارهای زیر را انجام دهید:
افسار داستان خود را در دست بگیرید. اینگونه فکر کنید که این داستان من است ! من روزنامه نگارم و من می‌توانم تصمیم بگیرم که این داستان قرار است در باره چه باشد و چه بخش‌هایی از آن جذاب و چه بخش‌هایی برای مخاطب مهم است.
تا حد امکان دقیق باشید. از زبانی استفاده کنید که برای همگان قابل فهم باشد و مطمئن باشید که اطلاعات را به درستی درک کرده اید.
به این سؤال‌های معروف در باره داستانتان پاسخ دهید: چه کسی / چه چیزی / کی / کجا / چرا / چگونه؟ و هم‌چنین مطمئن باشید که به همه سؤال‌های دیگری که ممکن است برای مخاطبتان پیش بیاید نیز پاسخ داده اید.
صحت داده‌ها و اطلاعات خود را بررسی کنید به خصوص اگر منبع این اطلاعات اینترنت باشد. ممکن است از تاریخ اعتبار آن گذشته و یا حتی داده‌ها اشتباه باشند.
سعی کنید میزان اهمیت داستان خود را تخمین بزنید. چقدر داستان شما مهم و بزرگ است؟ چه کسانی از این موضوع تاثیر می‌پذیرند؟ با چه کسان دیگری باید در این باره صحبت کنید تا مفاهیم آن را کامل تر و دقیق تر درک کنید.
سعی کنید زمینه و تاریخچه داستانتان را پیدا کرده و آن را توضیح دهید. کار شما دیدن ارتباطاتی است که گاهی حتی خود دانشمندان و سیاستمداران نیز از دیدن آنها عاجزند
کار خود را شفاف ارایه کنید. منابع اطلاعات مهم را در اختیار خوانندگان خود قرار دهید. این کار به خواننده شما این امکان را می‌دهد که بفهمد شما از چه منابعی برای تحقیق استفاده کرده و از چه کسانی مصاحبه گرفته اید.
فرآیند ویرایش را بخشی از کارتان تلقی کنید. روزنامه نگاری که از شنیدن انتقاد همکارانش آشفته شود قطعا روزنامه نگاری حرفه ای نیست.
آزمون درس اول
پرسش‌های زیر به شما کمک می کند تا مفاهیم ارایه شده در درس را بهتر متوجه شوید. پاسخ های برخی از آنها در ادامه آمده است اما سعی کنید پاسخ ها را پیش از جواب دادن به سوال‌ها نگاه نکنید.
به این نشانی سری بزنید:
http://www.scidev.net/en/science-communication/practical-guides
و ببینید که یک داستان برای اینکه در SciDev.Net بخواهد منتشر شود، چه معیارهایی باید داشته باشد. براین اساس به ۳ پرسش زیر پاسخ دهید:
۱- خواننده SciDev.Net پیش از آن‌که متوجه منظور اصلی یک مقاله منتشر شده در این سایت شود باید چند پاراگراف را مطالعه کند؟
الف: ۱ پاراگراف
ب: ۳ پاراگرف
پ: ۵ پاراگراف
۲- فرض کنید که نوشتن اولین داستان خبری خود برای Sci-Dev.Net را آغاز کرده اید اما در میانه کار متوجه می شوید که حجم مطلب شما به ۶۰۰ کلمه رسیده است. چه کار می کنید؟
الف: آن را به ۵۰۰ کلمه کاهش می دهید.
ب: از ادیتور خود سوال می کنید که آیا امکان افزایش حجم تا ۶۰۰ کلمه وجود دارد.
پ: متن را تا ۱۲۰۰ کلمه ادامه داده و آن را برای ادیتورتان ارسال کرده و برایش توضیح می‌دهید که چرا سوژه را تبدیل به یک فیچر خبری کرده اید.
۳- کدام یک از سوژه های زیر شانس بیشتری برای پذیرفته شدن در SciDev.Net دارند
الف: ارایه درمان جایگزینی امن برای مالاریا در دوره بارداری
ب: هشدار حمله ملخ ها به غرب و شمال آفریقا
پ: تونس طرح جدیدی برای توسعه علمی خود منتشر کرد
۴- لینک زیر را دنبال کنید و ببینید سوال تحقیقی این فیچر خبری چه بوده است:
دارویی که می تواند میلیونها نفر را بکشد
http://www.newscientist.com/channel/health/mg19125683.900-the-medicines-that-could-kill-millions.html
5- جمله تحقیقی فیچر خبری زیر چه بوده است؟
سقط جنین خود به خودی : چگونه از یک کابوس نجات یابیم
http://www.islamonline.net/servlet/Satellite?c=Article_C&cid=1159951553865&pagename=Zone-English-HealthScience%2FHSELayout
6- فرض کنید از شما خواسته شده است درباره یکی از موتورهای جستجو مانند گوگل یا یاهو گزارشی تهیه کنید حداقل ۲ جمله تحقیقی درباره این گزارش بنویسید
پاسخ ها:
سوال ۱ – پاسخ الف (۱ پاراگراف)
سوال ۲- پاسخ الف ( آن را تا ۵۰۰ کلمه کاهش دهید)
سوال ۳- هر سه گزینه می تواند با توجه به اهداف SciDev.Net مناسب باشد.
سوال ۴- بر اساس تحقیق روزنامه نگارانه ای که من انجام دادم اینگونه به موضوع نگاه می کنم که: در حالی‌که داروهای تقلبی جان بسیاری از مردم به ویژه در کشورهای در حال توسعه را در خطر قرار داده سازمان بهداشت جهانی برای مقابله با آن نیروی عملیاتی جدیدی ایجاد کرده است.
سوال ۵- بر اساس تحقیق روزنامه نگارانه ای که من انجام دادم اینگونه به موضوع نگاه می کنم که: زنانی که با سقط خودبه خودی مواجه می شوند به روش ویژه خود ابراز ناراحتی می کنند و باید به روش درستی ورد حمایت قرار بگیرند.
سوال ۶- نمونه هایی از سوال های تحقیقی در خصوص این موضوع به شرح زیر است:
الف: بر اساس تحقیق روزنامه نگارانه ای که من انجام دادم اینگونه به موضوع نگاه می کنم که : تنها تعداد معدودی موتور جستجو در عرصه رقابت باقی مانده است
ب: بر اساس تحقیق روزنامه نگارانه ای که من انجام دادم اینگونه به موضوع نگاه می کنم که : اکثر مردم عادی تنها از یک موتور جستجو و تنها ازاگزینه جستجوی ساده استفاده می کنند در حالی که کارشناسان استفاده از موتورهای مختلف و استفاده از گزینه های پیشرفته جستجو را توصیه می کنند.
پ: بر اساس تحقیق روزنامه نگارانه ای که من انجام دادم اینگونه به موضوع نگاه می کنم که: گوگل پیش از این و با خود سانسوری در ارایه نتایج جستجو از دولت چین حمایت می کرد.\
منبع: وب سایت شخصی پوریا ناظمی
