بتازگی برنامه‌ای تلویزیونی درباره رژیم غذایی انسان پخش شد که با این جمله به پایان می‌رسید: «ما موجوداتی هستیم با ژن‌هایی از عصر حجر که در عصر فضا زندگی می‌کنیم.» موضوعی که یادشده برنامه را به این نتیجه‌گیری نهایی کشانده بود، تبیین مساله پرخوری انسان و کشف ریشه‌های تکاملی آن بود.
نکته مهم در این میان این است که این شیوه پاسخ به برخی پرسش ها درباره خصایل بشری که در چارچوب واژگانی چون تکامل، گونه و ژن صورت بندی شده، امروزه شمول بسیار گسترده ای یافته است و دیگر نه تنها صفات مادی و زیستی گونه انسان بلکه بسیاری از ویژگی های اجتماعی و فرهنگی او از قبیل فداکاری، نوعدوستی، طمع، خیانت، چتربازی، تقدم خانم ها، تعدد زوجات و مهرمادری و… را تبیین می کند تا جایی که امروزه ترکیباتی چون زیست جامعه شناسی، انسان شناسی تکاملی و روان شناسی تکاملی ترکیباتی کاملا شناخته شده و جا افتاده برای پژوهشگران بین رشته ای علوم انسانی و زیست شناسی شده است. به بیان دیگر، زیست شناسی با هر گامی که به سوی پیشرفت برداشته است، با پرسش های فلسفی روبه رو گشته که خود در پاسخگویی به آنها ناتوان است، اما این پرسش های فلسفی به هیچ وجه قابل اغماض نیست و پاسخگویی به آنها هم برای فلسفه و هم برای زیست شناسی امری بسیار حیاتی به شمار می رود. از همین رو فلسفه زیست شناسی به یکی از جذاب ترین و مردم پسندترین زیرشاخه های رشته فلسفه تبدیل شده است.
از سوی دیگر، پرسش هایی که زیست شناسی به فلسفه سپرده است، از مهم ترین دغدغه های انسانی به شمار می رود. برای نمونه، در زیست شناسی همه به دنبال یافتن بینشی درباره «سرشت بشری» هستند و از همین رو بر پرسش هایی متمرکز می شوند که در حیات بشری از اهمیتی بنیادین برخوردارند. پرسش هایی چون «حیات» چیست؟ و آیا اشیا هدف یا معنایی را ورای روندهای شیمیایی یا فیزیکی که آنها را برمی سازد، محقق می کند یا خیر؟ نتیجه تمام این تحولات آن که امروزه دیگر زیست شناسی و نظریه انتخاب طبیعی که تنها پارادایم حاکم بر این علم است، موضوع بسیار مناسبی برای کنجکاوی فلاسفه و اندیشمندان گردیده است.
اما این پرسش که چه چیزی در نظریه انتخاب طبیعی وجود دارد که چنین دامنه وسیعی از مسائل را موضوع پژوهش های آن ساخته و پای شناخت شناسان و فلاسفه را به تفکر و تعمق در مورد آن واداشته است، پرسشی است که موضوع اصلی کتاب «درآمدی معاصر بر فلسفه زیست شناسی» را شکل می دهد که بتازگی توسط انتشارات پیام امروز ترجمه و راهی بازار نشر شده است. این کتاب که به قلم الگزاندر روزنبرگ، فیلسوف علم معاصر و دانیل مک شی، زیست شناسِ بنام به رشته تحریر درآمده است با ارائه تعریفی معیار از نظریه انتخاب طبیعی و سپس آشنا سازی مخاطب با تبعات فلسفی حاصل از آن و نیز برخی ملاحظات فلسفی درباره رابطه زیست شناسی و دیگر علوم گام موثری در معرفی فلسفه زیست شناسی برداشته است.
کتاب با معرفی نظریه انتخاب طبیعی، آغاز و سپس با شرح برخی جنبه های علمی و سپس فلسفی نظریه ادامه یافته و با ورود به مباحث زیست جامعه شناسی و اخلاق زیستی به پایان می رسد. مولفین کتاب آشنایی خوبی با زیست شناسی و تقریبا فلسفه علم دارند. همین امر باعث شده نویسندگان کتاب، نگاه جانبدارانه ای در معرفی نظریه تکامل و انتخاب طبیعی و نیز برخی تبعات فلسفی آن نداشته باشند و مزایا و کاستی های این نظریه را همزمان با هم به نظاره بنشینند. از این رو کتاب حاضر می تواند گشایشگر باب نوینی در گفتمان فلسفی معاصر شود؛ بویژه که از دیرباز و به دلیل برخی ملاحظات، نظریه انتخاب طبیعی در نوشته های برخی متکلمین مورد نقادی های پیاپی قرار گرفته است.
این کار در حالی انجام می شده است که هرگز شرحی دقیق و علمی از خود نظریه ارائه نمی شده است و نظریه تکامل صرفا با اتکا به برخی نتایج و تفاسیر حاصل از آن یا نسبت داده شده به آن، مورد نقادی قرار می گرفته است. البته این وضع در سالیان اخیر کمی بهبود یافته است؛ به گونه ای که چند اثر قابل تامل در زمینه فلسفه زیست شناسی از فلاسفه زیست بنامی چون داوکینز و مایر به زبان فارسی ترجمه شده اند. با این همه هنوز هم نبود اثری که نگاهی آموزشی و تا حدودی بی طرفانه نسبت به نظریه انتخاب طبیعی داشته باشد، محسوس است. کتاب درآمدی معاصر بر فلسفه زیست شناسی، نخستین کتاب آموزشی در زمینه فلسفه زیست شناسی به زبان فارسی است که ضمن معرفی دقیقی از نظریه تکامل به شرح وجوه متفاوتی از جنبه های فلسفی آن می پردازد.
ضمن تحسین سختکوشی مترجم در ارائه ترجمه ای روان و گویا و البته دقیق از کتاب، امید است چاپ این اثر گفتمان نوینی را در فضای فلسفه علم ایران آغاز کند و در راستای شکست انحصار تحلیلی زبانی و فیزیکالیستی حاکم بر آن موثر واقع شود. تردیدی نیست که چنین گفتمانی با توجه به جنبه های متفاوت و آشنایی زدای نظریه تکامل و فلسفه زیست شناسی بسیار شورانگیز و نویدبخش خواهد بود و مخاطب را شگفت زده خواهد کرد.
شایان ذکر است کتاب درآمدی معاصر بر فلسفه زیست شناسی نوشته الگزاندر روزنبرگ و دانیل مک شی با ترجمه پریسا صادقیه در 382 صفحه و با قیمت 17 هزار تومان توسط انتشارات پیام امروز روانه بازار نشر شده است.
نوشته‌ی دکتر رضا علیزاده ممقانی
منبع: روزنامه جام جم
