شاید برای شما هم این سئوال پیش آمده باشد که چرا در کشورمان تنها اخبار موفقیت‌های علمی و فناوری منعکس میشود و کمتر زمانی به گوشتان اخبار شکستهای این حوزه می‌رسد. درباره این مساله با آقای مهندس محسن مقصودی تهیه کننده و مجری برنامه ثریا گفتگو کردیم.
اشاره: ”پرتاب ناموفق موشک روسی” و خسارت ۲۰۰ میلیون دلاری آن . خبری که هفته گذشته در رسانه‌های جهان منتشر شد. فیلم‌های متعددی از لحظه سقوط این موشک در رسانه‌ها نمایش داده شد. این حادثه بهانه‌ای شد تا مساله‌ای جدی را در حوزه علم و فناوری و رسانه، مورد بررسی قرار دهیم. مساله‌ای درباره چگونگی عمل‌کرد رسانه‌ها در مواجهه با شکستهای علمی و فناوری. شاید برای شما هم این سئوال پیش آمده باشد که چرا در کشورمان تنها اخبار موفقیت‌های علمی و فناوری منعکس میشود و کمتر زمانی به گوشتان اخبار شکستهای این حوزه می‌رسد. در حالیکه همه میدانیم در آزمایش‌های علمی و فناوری شکست جزیی همیشگی است. درباره این مساله با آقای مهندس محسن مقصودی تهیه کننده و مجری برنامه ثریا گفتگو کردیم. ایشان در حال حاضر دانشجوی ارشد مدیریت رسانه هستند.
– س: هفته پیش اتفاقی در فضای رسانه ای جهان مطرح شد که در نوع خود حادثه خاصی بود و آن مسئله سقوط موشک ماهواره بر روسیه به نام پروتون بود. ما میخواهیم از زاویه دیگری به مسئله نگاه کنیم. اگر این اتفاق برای یکی از آزمایشها و اقدامات و یا پرتابهای ایران رخ میداد رسانه‌های داخلی با همچین پدیده‌ای چه باید میکردند؟ اصلا آیا نظام علم و فناوری ما باید اجازه پوشش این خبر را به رسانه‌ها میداد؟
– ج: موضوعی که اشاره کردید علاوه بر حوزه رسانه یکی از چالشهای ما در حوزه علم و فناوری است. این مشکلی است که ما در رابطه اطلاع رسانی علم و فناوری داریم که نه فقط حوزه رسانه را با چالش مواجه کرد و جذابیتهای رسانه ای را از بین برد بلکه آسیب جدی به پیشرفتهای علم و فناوری ما زده است. سوالی که مطرح میشود این است که چرا این اتفاق افتاده؟ این موضوعی است که ما در برنامه ثریا آن را مطرح کردیم و حتی خود اهالی رسانه هم دغدغه زیادی در این باره داشتند.
در درجه اول مشکل به رسانه‌ها بر‌نمیگردد. مشکل این است که ، ما در کشور به موضوعات علم و فناوری با یک نگاه امنیتی برخورد می‌کنیم. و اتفاقا با این نگاه آسیب بیشتری هم متحمل شدیم. اولین آسیبی که به رسانه میزند این است که جذابیت را در این حوزه از بین می‌برد. شما وقتی شکستها را از هر حوزه ای بگیرید و فقط پیروزی‌ها و موفقیتها را مخابره کنید دواتفاق میافتد: اول اینکه مردم بالاخره متوجه موضوع میشوند. ثانیا دیگر خبر شما جذابیتی ندارد. این یعنی اینکه ما عنصر درام را از رسانه بیرون بکشیم. درام جایی است که شکست میخورید و سختی دارید.
مثلا بازی تیم ملی والیبال با کوبا را در نظر بگیرید. چرا برد مقابل کوبا آنقدر برای مردم جذابیت داشت؟ چون مردم میدانستند که ما تا قبل از این بازی، تنها موفق به گرفتن یک ست از کوبا شدیم و باقی را باختیم .این است که این برد را جذاب میکند. چرا ایتالیا را میبریم جذاب است؟ اگه برای بار اول بود و شکستی نداشتیم که چیز خاصی نبود.اما چون بارها به ایتالیا باختیم و تصور هم نمی‌کردیم روزی بتوانیم ایتالیا را ببریم.برای همین وقتی میبریم مردم احساس خوشحالی زیادی می‌کنند. رفتن به جام جهانی هم جذابیتش به این خاطر است که مردم شکستها را می‌بینند و حتی از آن ناراحت میشوند، در عوض وقتی پیروز میشوید احساس غرور می‌کنند.
متاسفانه با کج سلیقه‌گی که در مدیران سیاستگذار حوزه علم و فناوری بوده است، عنصر درام و جذابیت را از فضای علم و فناوری (خصوصا حوزه‌های بزرگی چون هوافضا) گرفته و به مردم اجازه نگاه واقع‌بینانه داده نشده است. این مسئله آسیبهای متعددی دارد که نه تنها به رسانه بلکه به خود حوزه علم و فناوری نیز آسیب زده است. از جمله آسیبها این است:
اولا جرئت خطا را از اهالی علم و فناوری می‌گیرد. یعنی شکست خوردن دیگر طبیعی نیست. درست است که خبر شکستها منتشر نمی‌شود ولی کسی که مثلا فعالیت فضایی میکند بار روانی زیادی را به دوش می‌کشد. شکستها را امنیتی میدانیم در حالی که این موضوع در دنیا کاملا طبیعی است. طبیعی است که کار علمی شکست دارد. اصلا آن شکست هم جزئی از کار علمی است. جزئی از موفقیت مسیر است. ولی وقتی این جرئت را می‌گیرید و مسئله امنیتی میشود، محقق شما هم دچار استرس میشود و اتفاقی که دنبال آن هستید نمی‌افتد.
ضربه دیگر این است که دیگر افکار عمومی باور نمیکنند این کار، کار خودتان است. وقتی شما بدون زمینه سازی و به بی اطلاع پروژه ای را رونمایی می‌کنید که کاملا موفق است. یک دفعه از صفر، ماهواره در مدار قرار می‌گیرد، موجود زنده به فضا فرستاده میشود ، مردم باور نمیکنند این کار را خودتان انجام داده‌اید و میگویند احتمالا روسها یا چینی‌ها برای شما انجام داده‌اند. با توجه به اینکه رسانه‌های رقیب هم فشارهای زیادی برای اثبات کذب بودن این دستاوردها می‌آورند. بزرگترین باطل السحر این قضیه چیست؟ این است که شما نشان دهید که پس از چند بار شکست، در این پروژه تازه به این نقطه رسیدید. این نگفتن‌ها به باور مردم ضربه جدی میزند.
نمونه شاخصی که در این زمینه میتوانیم نام ببریم این است که در سال گذشته بزرگترین دستاورد فناوری کشور که موضوع پرتاب میمون به فضا بود اتفاق افتاد و ما به خاطر کج سلیقه‌گی این دستاورد بزرگ را برای مردم بی اهمیت کردیم و باعث تمسخر آن در فضای رسانه ای دنیا شدیم. هنوز هم خیلی‌ها این را باور نمیکنند. موضوع این بود که سالهای قبل ما پرتابهای ناموفقی داشتیم. میمونهایی را به فضا فرستادیم که با مشکل مواجه شده بودند. برخی رسانه‌ها از این موضوع تصویر برداری کردند تا درصورت موفقیت آمیز بودن خبر را منتشر کنند. اما آنطور که من برداشت می‌کنم اجازه امنیتی انتشار داده نشد و این رسانه ها مستندات را در بانک اطلاعاتی خود نگه داشتند. این‌بار این میمون بدون اطلاع قبلی اکثر اهالی رسانه و مردم به فضا پرتاب شد و فیلم و عکس محدودی هم برای انتشار گرفته شد. بعد از آنکه خبر موفقیت آمیز ارسال موجود زنده به فضا منتشر شد، از آنجایی که رسانه هایی هم نبودند که عکس و فیلم آنلاین بگیرند، یکی از رسانه‌ها برای اینکه پیش دستی کند از بانک اطلاعاتی قبلی خود، عکس میمون قبلی را منتشر میکند. روی صورت میمون قبلی خال وجود داشت ولی میمون جدید خال نداشت، به همین سادگی دنیا این را بهانه میکند که این اتفاق دروغ است و اینطور شد که مهمترین دستاورد فضایی ما، که حاصل چندین سال کار بود، به خاطر فضای امنیتی حاکم ضربه خورد. این موضوع یکی از مهمترین مسائل در حوزه اطلاع رسانی علم و فناوری است که باید اصلاح شود.
باید به جایی برسیم که ترس از شکست در این حوزه برداشته شود.که این خود مقدمه‌ای برای جرئت کردن مسئولان است و اینجاست که میرسیم به جایی که مثلا پرتابهای ماهواره ای ما در حضور مردم اتفاق بیفتد. یعنی ما بیاییم جمعی از عموم مردم و نخبگان را برای تماشای زنده این اتفاق انتخاب کنیم، می‌بینیم که چه شور و چه حس رقابتی در مردم ایجاد میشود. در کنار آن مستندات زیادی هم میتوان ساخت. این شور و هیجان مردم را مقایسه کنید با اینکه شما ماهواره نوید علم و صنعت را به فضا میفرستید. فردایش برنامه ثریا برای تهیه گزارش به دانشگاه علم و صنعت میرود، اکثریت دانشجویان خود دانشگاه از این موضوع اطلاعی نداشتند.
-س: نکته‌ای که وجود دارد و شما هم به آن اشاره کردید این است که ما در فضای رسانه‌ای برابری قرار نداریم و شاهد هجمه عظیم رسانه‌ای نسبت به آنچه نظام اسلامی به عنوان داشته‌ها مطرح میکند هستیم. فرض کنید پرتاب موشک دچار مشکل شود. میتوان تصور کرد که چه موجی از انرژی منفی توسط رسانه‌های مخالف جمهوری اسلامی داده میشود. آیا ما میتوانیم این قضیه را مدیریت کنیم؟ آیا این توان در رسانه‌های داخلی هست؟ یا اهالی رسانه این درک را از این حوزه دارند که بتوانند با این موج مقابله کنند؟
– ج: ببینید ما همین الان که این کار را نمی‌کنیم داریم ضربه می‌خوریم و در دستاوردهای مسلم ما تشکیک میشود. پس الان هم وضع ما خوب نیست و رسانه‌های غربی به اندازه کافی از این مسئله سوء استفاده می‌کنند. اطلاع‌رسانی اتفاقا میتواند به عکس عمل کند و واقعی بودن دستاوردها را اثبات کند. در عوض ریسکی که ایجاد میکند این است که شکست می‌خوریم. بر مبنای آمارهای واقعی شکستهای ما خیلی کمتر از خارجی ها بوده است.
به نظر من اولا برای مخاطب خارجی که این مسئله طبیعی است. مثلا در سال ۲۰۱۱ آمریکا و روسیه تقریبا ۳ شکست مهم، چین هم یکی دو شکست داشتند. در حالی که پروژه های آنها به مراتب از پروژه های ما پرهزینه تر هستند و این خیلی طبیعی است. این موضوع در حوزه های دیگر همچون ای تی و خودرو هم وجود دارد. پس ما در سطح جهانی مشکلی نداریم.
اما در حوزه داخلی باید مردم را با همین اطلاعات توجیه کنیم.مردم باید بدانند این پرتابی که دارد انجام میشود در دنیا نرم شکستش مثلا ۵۰ یا ۷۰ درصد است و این اتفاق ممکن است رخ بدهد. به جای پاک کردن صورت مسئله باید از فرصت اثبات واقعی بودن این دستاوردها استفاده کنیم. ما با برخی از کارشناسان که صحبت می‌کردیم می‌گفتند ما برای هر پرتاب موفقی که می‌کنیم چندین بار شکست خوردیم تا به این موفقیت ها رسیدیم. وقتی شکستها را نگوییم ۲۰۰۰ کیلومتر پرتاب کردن برای ما معنی پیدا نمی‌کند. اینجاست که مردم ارزش بردن ایتالیا و کوبا را می‌فهمند.
منبع: عیار آن لاین
