گفتگو و مصاحبه یکی از روش های رایج در روزنامه نگاری و از جمله در روزنامه نگاری علمی است. اما آیا هر گفتگویی ارزشمند است؟ آیا هر حرفی که در یک مصاحبه گفته می شود ارزش نقل کردن را دارد؟ آیا کسی که با او مصاحبه می کنید حق دارد از شما بخواهد متن نهایی شما را بازبینی کند؟ درس نامه شماره ۳ روزنامه نگاری علمی به این موضوع می پردازد.
مصاحبه و روش های آن در روزنامه نگاری علمی
۳٫۱: مقدمه
مصاحبه می‌تواند داستانی را بسازد یا آن را نابود کند. اینکه چگونه بتوانیم از عهده یک مصاحبه خوب بر بیاییم به ویژه برای روزنامه‌نگاران علمی نیازمند تسلط بر فوت‌و‌فن‌هایی است چرا که طرف مصاحبه آنها محققانی هستند که عموما برای دانشجویان رشته تخصصی خود صحبت می‌کنند و یا برای همکاران آکادمیک خود می‌نویسند و ارتباط چندانی با مردم عادی ندارند.
عامل وحشت را هم نباید فراموش کرد: بسیاری از دانشمندان آموزش‌های رسانه‌ای را نگذرانده‌اند و نگرانند که شهرت آنها توسط رسانه‌ها دچار آسیب شود و به همین دلیل مصاحبه‌ها را بسیار ترسناک می‌بینند.
فراموش نکنید که هدف غایی مصاجبه چیست: جذب کردن و در گیر کردن مخاطب که می‌تواند خواننده، شنونده و یا بیننده مصاحبه باشد.
آمادگی برای مصاحبه بسیار مهم است اما همیشه امکان پذیر نیست. چگونه باید در باره موضوعی پرسش مطرح کرد که چیزی در باره آن نمی دانید. چطور باید یک دانشمند گرفتار و نگران را برای انجام مصاحبه راضی کرد؟ چطور می‌توان با آدمی کاملا غریبه گفتاری دوستانه برقرار کرد؟ اگر یادداشت‌های شما نتواند فضای مصاحبه را منتقل کند چه؟ این‌ها مسایل مهمی است که باید در نظر گرفت.
در این فصل شما با این گونه مسایل سر و کار خواهید داشت. بعد از پایان این درس شما باید بتوانید خود را برای انجام مصاحبه‌ها به شکلی متفاوت آماده و مهیا کنید.
۳٫۲: آمادگی برای پیش مصاحبه
پیش مصاحبه در حقیقت مصاحبه کوتاهی است که ضبط نمی شود و طی آن شما یادداشت‌هایی را بر می‌دارید اما از آنها برای انتشار نهایی استفاده نمی کنید. این کار باعث می‌شود تا شما درک بهتری از چهارچوب موضوعی که قصد دارید در باره آن گزارش تهیه کنید داشته باشید به ویژه برای گزارشگران رادیویی و تلویزیونی یک پیش مصاحبه معمولا می‌تواند نقش معیاری را بازی کند که معلوم می‌کند آیا آن دانشمند برای گفت‌وگویی مستقیم در آن رسانه گزینه خوبی است یا خیر. در مورد نشریات چاپی اغلب اوقات نویسندگان می‌توانند از یادداشت‌های پیش مصاحبه خود برای تنظیم مقاله نهایی استفاده کنند در چنین مواقعی حتما باید دوباره صحت مطالب را از منبع مصاحبه جویا شوید چون بسیاری از اوقات حرف هایی که در شرایط غیر رسمی (off the record) زده می‌شود با حرفهای رسمی هنگام ضبط مصاحبه متفاوت است.
این مصاحبه‌های اولیه هم‌چنین زمانی که شما گزارشگر آزادی هستید و قصد دارید سوژه داستانی را به تایید ویراستار خود برسانید و یا تاییده خود را گرفته و می‌خواهید کار را آغاز کنید بسیار کار آمد و مفید هستند.
انجام یک پیش مصاحبه به شکل حضوری و یا ایمیلی می‌تواند به کاری وقت گیر بدل شود اما درباره یک گفت‌وگوی کوتاه تلفنی (در حد ۵ دقیقه ) با یکی از محققان محلی چه فکر می‌کنید؟ شاید بتوانید از قبل برای آنها خبرنامه مربوط به موضوعی که می‌خواهید در باره آن صحبت کنید (اگر چنین خبرنامه ای وجود داشته باشد) را ایمیل کنید تا آنها دقیق بدانند نیازهای شما در این پیش مصاحبه چیست. همچنی پیش مصاحبه برای بررسی دوباره صحت اطلاعاتی که از طرق مختلف مانند جست‌وجو در گوگل به دست آورده اید بسیار کار آمد است . علاوه بر این برخی از اوقات لازم است اعتبار دانشمندی که در باره او می‌خواهید گزارش تهیه کنید را بررسی کنید چون هنوز هم برخی افراد بی‌اعتبار با ادعاهای رسوایی برانگیز می‌توانند با ظاهری معتبر در اینترنت و منابع خبری دیگر حرفهای خود را بزنند، و در این موارد باید صحت اعتبار آنها را بررسی کرد.
مشخصات و جزییات طریقه تماس با افرادی که با او پیش مصاحبه را انجام می‌دهید برای انجام گفت‌وگو به شما کمک می‌کند مطالب را سریع یادداشت کنید. این کار هیچ سودی که نداشته باشد باعث می‌شود شما دفترچه تماس‌های خود را توسعه دهید که بعدا قطعا به کار شما خواهد آمد.
اخطار: مراجعه مکرر به یک شخص برای انجام پیش مصاحبه می‌تواند آزار دهنده و در عین حال پر ریسک باشد چرا که عموما آنها افراد نزدیک به خود و آشنا رابرای انجام مصاحبه معرفی می‌کنند برای همین تا حدی که می‌توانید تلاش کنید دانشمندان و محققان دیگری را برای مصاحبه پیدا کنید و سعی کنید حتما دانشمندانی با نقطه نظرات متفاوت را در فهرست خود بگنجانید.
۳٫۳ : ابتدا با چه کسی صحبت کنیم؟
گروه متنوعی از افراد برای انجام پیش مصاحبه‌ها مناسب هستند. روزنامه‌نگارانی که موضوعات مشابهی را پوشش می‌دهند یکی از انتخاب‌ها به شمار می‌روند. شاید برای انجام پیش مصاحبه‌ها دانشمندان برجسته و عالی رتبه انتخاب مناسبی نباشند. آنها معمولا بسیار گرفتارند و شاید از نظر آنها صرف کردن وقت برای گزارشگرانی که هنوز موضوع بحث را کامل متوجه نشده اند ، اتلاف وقت تلقی شود.
به جای آنها سعی کنید با منشی و دستیاران این دانشمندان تماس بگیرید. آنها معمولا درک خوبی از موضوع دارند و در عین حال می‌توانند کسانی را به شما معرفی کنند که برای مصاحبه گزینه‌های خوبی به شمار می‌روند. برخی از اوقات ممکن است آنها کمک کنند که شما خبرهای جدید را زودتر به دست آورید.
دانشجویان تحصیلات تکمیلی که در حال گذراندن دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترای خود هستند نیز منابع خوبی برای اطلاعات به شمار می‌روند البته پیدا کردن آنها با تلفن معمولا دشوار است اما معمولا می‌توان آنها را در اطراف دپارتمان‌های مربوطه پیدا کرد. اگر یکی از آنها را پیدا کردید که قدرت سخنوری خوبی داشت شاید بتوانید او را در فهرست نامزدهای خود برای انجام مصاحبه ای رسمی نیز قرار دهید. دانشجویان جوان گاهی در برنامه‌های تلویزیونی حضوری بهتر از بزرگترهای خود دارند. البته شاید هم‌زمان روشی دیپلماتیک پیدا کنید تا به دانشمندان ارشد توضیح دهید که چرا در این مرحله به سراغ آنها نرفته‌اید، اغلب اوقات آنها این توانایی را دارند که جلوی دسترسی شما به همکارانشان را بگیرند. اغلب اوقات تاکید بر این نکته که شما از محدودیت وقت و پر بودن جدول برنامه‌های آنها اطلاع دارید و اینکه چقدر مهم است که تنوع دیدگاه‌ها را به بینندگان نشان دهید تکنیک خوبی در این زمینه به شمار می‌رود.
نخستین مرحله از شکل گیری داستان فرصت مناسبی است تا عکس‌های مورد نیاز خود را تهیه کنید. یک تصویر با کیفیت یا طرح خوب کمک بزرگی به درک شما از موضوع می‌کند. این کار به شما کمک می‌کند تا در مصاحبه این امکان را به دست بیاورید تا سئوالی مانند این را از دانشمندان بپرسید که در این تصویری که اینجا داریم ما داریم به چه چیز یا چه رویدادی نگاه می‌کنیم و چه اتفاقی در حال افتادن است. این تصاویر هم‌چنین ممکن است به درد طراحی نسخه نهایی داستان شما هم بخورد. گاهی اوقات درخواست تصویر از کسی که با او مصاحبه می‌شود می‌تواند به او کمک کند تا تفاوت مخاطب یک رسانه عمومی و رسانه تخصصی را دریابد. اما دقت کنید تصاویری که دانشمندان و یا دفاتر ارتباطی ایشان در اختیار شما قرار می‌دهند ناقض حق کپی رایت نباشد و مطمئن شوید که در کار نهایی‌اتان اعتبار و کردیت عکاس، طراح و یا هنرمندی که اثر را خلق کرده است در نظر بگیرید.
۳٫۴: متقاعد کردن دانشمندان برای مصاحبه
بسیاری از دانشمندان علاقمندند که رسانه‌ها پوشش بیشتری را به علم اختصاص دهند اما بسیاری از آنها ترجیح می‌دهند به جای مصاحبه ای با یک خبرنگار، آخرین مقاله تحقیقی غیر قابل فهم خود را که در یک ژورنال تخصصی چاپ شده است و کسی آن را نمی‌خواند، به خبرنگار برای چاپ بدهند.
توضیح دهید که این کار یک نوع معامله پایاپای است. روزنامه‌نگاران نوعی تبلیغات را برای موسسات، افراد و موضوعات انجام می‌دهند. این ما روزنامه‌نگاران هستیم که آنها را با صدها، هزاران و شاید میلیونها نفر از مردم مرتبط می‌کنیم. کسانی که شامل مالیات دهندگان و نسل آینده دانشمندان هستند و در مقابل این خدمت دانشمندان باید به ما روزنامه‌نگاران اطلاعات بدهند.
به این نکته اشاره کنید که بنیاد‌ها و سرمایه‌گذارن، دانشگاه‌ها و مقامات علمی دوست دارند تا گزارش تحقیقات موسسات زیر مجموعه خود را ببینند. به این نکته تاکید کنید بسیاری از بنیادهایی که سرمایه گذاری پروژه‌های تحقیقاتی را بر عهده می‌گیرند در فرمول‌های خود انجام مصاحبه با نشریات علمی عمومی را بخش مهمی از فعالیت‌های ترویج علم و ارتباط با جامعه ارزیابی می‌کنند. به همین دلیل دانشمندان می‌توانند مصاحبه با شما را در گزارش کاری بعدی خود قید کنند. در عین حال ممکن است برخی از دانشمندان از شما بخواهند در گزارش نهایی خود حتما ذکری از افراد یا سازمان‌های حامی بیاورید. بهترین پاسخ به این درخواست رد آن است. خودتان را درگیر قولی نکنید که نتوانید آن را اجرا کنید.
اگر با وجود همه این‌ها دانشمند مورد نظر شما هنوز هم برای مصاحبه ابراز بی‌میلی کرد. از اوشماره تلفنی بخواهید که بتوانید در ساعات وقت آزادش با او صحبت کنید و به او تضویح دهیدکه می‌خواهید بخش هایی از مقاله نهایی خود را برای اطمینان از صحت اطلاعاتی که منتشر می‌کنید با او درمیان بگذارید ( اگر این کار را با ایمیل انجام دهید و همه مقاله را برای او بفرستید این احتمال وجود دارد که کنترل خود بر گزارش را از دست بدهید به همین دلیل صحبت تلفنی بهتر است) اما به یاد دداشته باشید هرگز این پیشنهاد را در صورتی که قصد انجام آن را ندارید، نکنید. هم‌چنین هرگز این کار را با سیاستمداران و از جمله وزیران یا مسولان تصمیم گیر علمی و رابط‌های خبری آنها انجام ندهید. مواظب باشید که کسی مقاله شما را تحریف و دستکاری نکند و به همه آنها یادآوری کنید که این فقط یک بررسی درباره صحت اطلاعات است و نه اصلاح متن.
این موضوع را کاملا شفاف و مشخص بیان کنید که چنانچه دانشمندی در آن حوزه حاضر به مصاحبه نشود و زمان تحویل اثر فرا برسد در هر حال شما مطلب خود را تکمیل کرده و ارایه خواهید کرد.
به یاد داشته باشید که مالیات دهندگان اصلی‌ترین سرمایه‌گذران در علم هستند. جامعه نیاز دارد که بداند برای چه نوع کاری از پول او سرمایه گذاری می‌شود.
از پذیرفتن حواب نه برای سئوال‌های خود خودداری کنید. اگر لازم شد نشان دهید که آماده اید مسایل اعلام نشده را آشکار کنید و به ویژه اختلافات و رفتارهای غیر مسولانه را منتشر سازید
در مورد موضوعات جنجال برانگیز به مصاحبه شونده بگویید که در حال آماده کردن گزارش مباحثه هستید و نتیجه نهایی ممکن است خوش آیند او نباشد اما با وجود این شما دوست دارید نقطه نظرات وی را هم لحاظ کنید. ممکن است برخی از دانشمندان از شرکت در چنین مصاحبه‌ای امتناع ورزند.
خود را برای تقاضاهایی از سوی دانشمندان آماده کنید – تقاضاهایی که برخی اوقات حتی پیش از انجام مصاحبه صورت می‌گیرد – چیزهایی مانند این که باید مقاله را بررسی کنند و یا حتی بسته ای که برای رادیو و تلویزیون آماده کرده‌اید را قبل از انتشار ببینند. این کاری است که آنها با مقالات تخصصی خود می‌کنند. مطالبی که در اینترنت منتشر می‌شوند از این نظر بیشتر در معرض خطر قرار دارند و دانشمندان ممکن است درخواست‌های بیشتری نسبت به تغییر آن ارایه کنند. حتی در مواردی که آنها همه نقل قول‌ها را تایید کرده اند و داده‌های شمار نیز پیش از انتشار بررسی کرده اند. شما باید در ارتباط با آنها جایی بین خود و آنها خط مشخصی رسم کنید. گاهی شاید لازم باشد به آنها پیشنهاد بدهید که اگر آنها مشکلی با مطلب دارند باید با رابط مطبوعاتی خود تماس بگیرند تا روایتی از این داستان را که مطابق میل آنها است منتشر کنند. این وظیفه شما نیست که نقش روابط عمومی را برای دانشمندان برعهده بگیرید.
۳٫۵: نوع مصاحبه خود را مشخص کنید
بعد از انجام پیش مصاحبه، باید مشخص کنید قصد دارید چه نوع مصاحبه ای صورت دهید؟ انواع مختلفی از مصاحبه‌ها نیازمند طراحی سئوالات مختلفی است. در ذهن خود کاملا مشخص کنید که برای قالب خبری که قصد انتشار دارید کدام نوع مصاحبه مورد نیاز است . برای مثال SciDev .Net از شما انتظار مصاحبه ای در باره زندگی و ویژگی‌های شخصی افراد را ندارد
نوع سئوال هایی که باید برای هر یک از مدل‌های مصاحبه‌های زیر بپرسید:
* مصاحبه شخصیتی یا کارنامه ای : در این نوع مصاحبه، سئوال‌های شخصی و صمیمانه بپرسید نه تنها از خود دانشمند که از همکاران ، دوستان و خانواده او هم پرسش‌های خود را مطرح کنید.
* مصاحبه تحقیقاتی: در این نوع مصاحبه، پرسش‌های خود را برروی نتایج یک تحقیق، دقت در روش انجام آن و تاثیرات تحقیق تمرکز کنید.
* مصاحبه خبری: این مصاحبه شامل مصاحبه هایی کوتاه با افراد متعددی از جمله دانشمندان، سیاستگذاران، مدرسان و … است که چشم اندازی کامل و نقطه نظرات متفاوتی را در باره یک موضوع بیان می‌کند.
* مصاحبه انتقادی: این مصاحبه که گاه از آن به مصاحبه «وکیل مدافع شیطان» یاد می‌شود اغلب اوقات سریعترین راهی است که دانشمندی را وادار می‌کند تا جایگاه خود را شفاف و دقیق تعیین کند. خود را در جایگاه منتقد قرار دهید و سئوال هایی مانند این را بپرسید که چرا ما باید به این موضوع اهمیت بدهیم؟ به نمایندگی از خوانندگان و یا مخاطبان پرسشگرتان استدلال کنید چراکه با این کار فرصتی به دانشمندان می‌دهید که پاسخ بسیار شفاف و دقیقی را ارایه دهند.
* مصاحبه انتقادی همراه با مطرح کردن نقد‌های دیگران: در این مصاحبه شما مسئولیت کس دیگری را بر عهده می‌گیرید. در این مصاحبه شما سئوال‌ها و نقدهایی که دیگران در باره یک موضع بیان کرده اند را می‌پرسید برای مثال از دانشمندی می‌پرسید :«برخی از فعالان محیط زیستی نسبت به این اصلاحات ژنتیک اعتراض دارند …»
مثال ۱:
در برنامه جمعه علم که از رادیو ملی آمریکا پخش می‌شود ایرا فلاتو (Ira Flatow) با یکی از نویسندگان گزارش دفتر بین الدولی تغییرات اقلیم مصاحبه کرده است که می‌توانید آن را در اینجا گوش دهید.
http://www.sciencefriday.com/pages/2007/Feb/hour1_020207.html
در حدود دقیقه هفتم این مصاحبه شما می‌شنوید که فلاتو می‌گوید: «منتقدینی هستند که می‌گویند شما در این گزارش به اندازه کافی پیش نرفته‌اید و نتیجه گیری‌های غیر واقعی است» او در این سئوال بیانگر نظر سازمان‌های دیگر است. آیا این سئوال به اندازه کافی قوی مطرح شده است ؟ اگر شما به جای او بودید چه می‌پرسیدید؟
مثال ۲: کوئنتین کوپر در رادیو بی بی سی مناظره ای را در باره سیاست‌های علمی آفریقا برگزار کرد که در تاریخ ۷ جولای ۲۰۰۵ برای شنوندگان در برنامه جهان مواد پخش شد. او در این برنامه با گالستوس جوما از دانشگاه هاروارد و گوف اولدهام یکی از مدیران SciDev .Net مصاحبه می‌کرد که می‌توانید آن را در این آدرس بشنوید:
http://www.bbc.co.uk/radio4/science/thematerialworld_20050707.shtml
در بخشی از این مصاحبه کوپر به برخی از طرح‌ها گوش می‌کند و می‌گوید من خطر جدی را در اینجا می‌بینم و فهرستی از چند مساله را ارایه می‌کند . میهمان برنامه نیز نظر او را تایید می‌کند. تاییدهای مکرر در هنگام مصاحبه می‌تواند ازار دهنده باشد. آیا شما این کار را به همین روش انجام می‌دادی؟
۳٫۵ (ادامه تعیین نوع مصاحبه)
یک روزنامه نگار پیش از مصاحبه باید مشخص کند که لازم است تا چه حد بین خود و موضوعی که می‌خواهد درباره اش صحبت کند از نظر احساسی فاصله ایجاد کند. یک مصاحبه معمولی به معنی توسعه دایره دوستانتان نیست ! موقعیت‌های متعددی پیش می‌آیند که در طی آنها شما نیازمند انجام نوع خاص و ویژه ای از مدل‌های مصاحبه هستید.
افشاگری: وزارت خانه ای که بودجه خود را درست صرف نمی کند، محققی که نتایج تحقیقش را دستکاری می‌کند یا دانشمندی که علایق مالی خود را در یک پروژه آشکار نکرده است از جمله مواردی هستند که شما باید خود را برای مواجهه با آنها آماده کنید. در این موارد بهتر است ابتدا با افرادی که اتهامات را وارد ساخته اند دمصاحبه انجام دهید و بعد به سراغ افرادی بروید که در آن زمینه مسئول و پاسخ‌گو هستند. همه چیز را ضبط کنید. سیستم ضبط صوت خود را از هنگام دست دادن تا هنگام خداحافظی به طور دایم روشن نگاه داریداین‌ها زمان هایی است که افراد نا خودآگاهانه مهمترین اطلاعات و یا دیدگاه‌های درونی خود را آشکار می‌کنند
بیانیه‌های شرکت ها، دولتی یا موسسات: چنین مواردی واقعا گفت‌وگو نیستند و باید آنها را یک بیانیه و یا بیانیه مطبوعاتی در نظر گرفت. بسیاری از چیزهایی که به نام مصاحبه علمی منتشر می‌شوند در حقیقت تلاش کمپانی‌ها برای به دست آوردن تبلیغات رایگان برای محصولاتشان است. در این موارد ببینید آیا می‌توانید یک تحلیل گر مستقل و معتبر را برای بررسی این ادعاها پیدا کنید؟ اگر توانستید این کار را بکنید باید ادعاهای مطرح شده در مصاحبه را به چالش بکشید.
مصاحبه‌های ساده و سرگرم کننده: آیا واقعا آن طور که ناسا ادعا می‌کند، این سامزان ۱۸۱ آزمایش برروی ماه انجام داده است ؟ آیا می‌توانید قراری برای انجام یک مصاحبه در فضای آزمایشگاه کارخانه هماهنگ کنید؟ روزنامه‌نگاری علمی می‌تواند بسیار سرگرم کننده نیز باشد و اگر بتوانید دانشمندی را قانع کنید که در بازی شما شرکت کند قطعا مخاطب بی نظیری به دست خواهید آورد.
مثال: برنامه شب خبری که از تلویزیون بی بی سی پخش می‌شود اما می‌توانید آن را در اینجا نیز ببینید
در این برنامه ادعاهای روزنامه‌نگاری که بیان می‌کند گرمایش زمین دروغ است مورد چالش روزنامه نگار محقق و یک نویسنده علمی، جرج مونبیوت قرار می‌گیرد و او نشان می‌دهد که چطور مدارکی که از آنها به تحقیقات علمی مبتنی بر رد نظریه گرمایش زمین یاد می‌شود با هزینه و پشتیبانی کارخانه‌ها و صنایع نفتی پدید آمده اند. این مقابله‌ها می‌توانند در نهایت ادب و احترام صورت پذیرد و بسیار کارآمد و مفید باشند. ببینید چگونه جرج مونبیوت از پس این کار بر می‌آید.
۳٫۶: آماده شدن برای مصاحبه‌ای درباره موضوعات تحقیقاتی
مقاله‌های تحقیقاتی طولانی و ترسناکی که در ژورنال هایی مانند نیچر و ساینس منتشر می‌شوند بسیار مهم هستند به همین دلیل لازم است شما چگونگی گزارش کردن از این یافته‌ها را بیاموزید. اما گاهی در پای مقالاتی که نتایج برخی از پروژه‌های بزرگ تحقیقاتی را منتشر می‌کند نام چندین نفر محقق و دانشمند از سراسر جهان به چشم می‌خورد. در چنین حالتی از کجا باید کار را شروع کرد؟
شاید یک شروع خوب این باشد که به فهرست نام‌های نویسندگان نگاه کنید و ببینید آیا کسی از کشور شما یا کسی که هم‌زبان شما باشد در بین آنها وجود دارد یا نه.
برای خواندن مقاله لازم نیست همه مقاله را بخوانید چون ممکن است سردرگرم و گیج شوید.
ابتدا خلاصه مقاله را بخوانید که در واقع خلاصه‌ای شامل چند پاراگراف است. بعد از آن به سراغ بخش نتیجه‌گیری و توصیه‌ها بروید.
ایمیلی شامل چند سئوال به نویسنده اصلی مقاله بزنید . طریقه تماس با وی همیشه در مقاله منتشر می‌شود. توضیحات ویراستاران یا هیات ویراستاری مجله را بخوانید. (آیا ویراستار یک مقاله گزینه خوبی برای مصاحبه است؟) چند سئوال را از طریق ایمیل از ویراستار مقاله بپرسی یا اگر می‌توانید به او تلفن کنید.
معمولا گزارشگران سئوال مشترکی را در انتهای نامه خود قرار می‌دهند و آن این است که آیا هیچ محقق محلی را می‌شناسید که بتواند در این باره اظهار نظر کند؟ برخی از اطلاعاتی که شما نیاز دارید در ژورنال‌های تخصصی منتشر نمی شوند. برای مثال شما باید علاقه‌های مخاطبین خود را نیز در نظر بگیرید. مثلا وقتی درباره یک یافته نوین پزشکی سئوال می‌کنید باید این پرسش مطرح شود که چه زمانی این یافته باعث ایجاد تغییر در جامعه می‌شود؟ یا اینکه مراحل آزمون این شیوه ممکن است چند ده سال به طول بیانحامد و یا اینکه آیا دولت روی تحقیقات اعمال سلطه می‌کند؟
شما برای پوشش دادن به همه زوایای یک داستان فرصت ندارید بنابراین یک زاویه نگاه خاص را انتخاب کنید و از طریق سئوال‌هایی که بازتاب دهنده تمرکز شما بر آن زوایه موضوع است آن را شرح دهید.
۳٫۷: از فناوری‌ها در مصاحبه خود استفاده کنید
اگر رییس شما نمی تواند شما را برای انجام مصاحبه‌ای به سفر بفرستد، جهان را به کمک فناوری‌های روز به دفتر خود بیاورید.
* در کنفرانس‌های خبری که برروی اینترنت پخش می‌شود شرکت کنید و آنها را تماشا کنید.
* زمانی که از سازمان‌های بزرگی مانند بانک جهانی بیانیه مطبوعاتی دریافت کردید از آنها بخواهید ترتیب یک تله کنفرانس را برای شما بدهند.
* از روش مصاحبه ایمیلی استفاده کنید به ویژه اگر در نواحی مختلفی از نظر زمانی زندگی می‌کنید.
* نرم افزارهایی را دانلود و بر کامپیوتر خود نصب کنید که امکان ارتباط صوتی بین المللی رایگان را برای شما فراهم می‌کند. نرم افزار اسکایپ skype نمونه مناسبی برای این کار به شمار می‌رود.
* می‌توانید از سیستم پیام‌های کوتاه یا چت کردن استفاده کنید. این سیستم‌ها را نرم افزارهایی مانند اسکایپ یا سرویس دهنده‌های دیگر نظیر گوگل ارایه می‌کنند. حتی اگر سیستم صوتی مناسبی ندارید و ایمیل‌های شما مشکل دارد باز می‌توانید از اینترنت استفاده کنید با استفاده از امکانات جستجوی اسکایپ می‌توانید افرادی که برای پیش مصاحبه مناسب هستند را جست‌وجو پیدا کنید و یا دانشمندانی را که مشخصاتشان در مقالات حرفه ای آمده پیدا کنید.
این فناوری‌ها کمک می‌کند که جامعه دانشمندان سراسر جهان برای یک مصاحبه روی میز کار شما حضور پیدا کنند. البته نقاط ضعفی هم وجود دارد از جمله اینکه دیگر نمی توان متوجه زبان بدن آنها شد. اگر از سیستم تماس‌های ویدیویی اسکایپ یا امثال آن استفاده نکنید آن‌گاه مصاحبه را باید بدون تماس چشم در چشم انجام دهید در این صورت متوجه تغییرات چهره هنگام پاسخ دادن به یک پرسش که نشانی از اهمیت آن باشد نمی شوید و یا حتی متوجه نخواهید شد که آیا شخص دیگری هم در هنگام مصاحبه حضور داشته است که برروند آن نظارت و یا انتقال اطلاعات را کنترل می‌کرده است یا خیر؟
به همین دلیل بهتر است از این شیوه مصاحبه تنها برای مراحل آماده سازی یک گفت‌وگو استفاده کنید و سعی کنید گفت‌وگوی نهایی را به شکل رو در رو انجام دهید.
ضبط و حفظ نسخه‌ای از همه گفت‌وگو‌ها بر روی دیسک‌ها و گرفتن پشتیبان آنها کار مهمی است که نباید آن را فراموش کنید. با وجود این و حتی هنگامی که یک گفت‌وگو را ضبط می‌کنید، قلم و کاغذ را از خود دور نکنید – ابزارهای الکترونیکی ممکن است دچار نقص شوند. پیش از انجام مصاحبه باتری‌های دستگاه ضبط کننده را بررسی کنید و از میزان ظرفیت باقی مانده برای ضبط مصاحبه مطمئن شوید کابل‌های ارتباطی، میکروفون و هرچیزی که ممکن است کار شما را با مشکل مواجه کند و از جمله خودکارتان را بررسی کنید. اگر مصاحبه ای را به شکل تلفنی انجام می‌دهید حتما به مصاحبه شونده خود یادآور شوید که گفت‌وگو را ضبط می‌کنید البته می‌توانید به او یادآور شوید که در هرجای مصاحبه که مایل بود نکته ای را که مایل به انتشار آن نیست بیان کند، اعلام و مشخص کند حرفی که خواهد زد اصطلاحا off the record خواهد بود هم‌چنین باید برای طرفین مشخص شود چه زمانی بحث دوباره به حالت ضبط رسمی و قابل انتشار بازگشته است. این حقی است که هنگام مصاحبه وجود دارد و روزنامه‌نگاران نباید به دانشمندان اجازه دهند پس از تکمیل مصاحبه بخش‌های غیر قابل انتشار را مشخص کنند.
۳٫۸: آماده کردن دانشمندان برای مصاحبه
به دانشمندی که قصد مصاحبه با او را دارید توضیح دهید که می‌خواهید با گفت‌وگوی او چه کنید؟ قرار است این مصاحبه ۲۰ ثانیه از یک گزارش ۲ دقیقه ای رادیویی را تشکیل دهد؟ آیا قرار است ۴ پاراگراف یا ۴ صفجه از یک گزارش مکتوب در یک مجله یا روزنامه باشد؟
دانشمندان ممکن است پیش از مصاحبه از شما بخواهند فهرست سئوال‌های خود را برای آنها بفرستید تا خود را برای پاسخ‌گویی آماده کنند. خوب است اگر ۴ تا ۵ سئوال یا محور را برای او بفرستید اما به او هشدار بدهید که انتظار شنیدن پرسش هایی غیر از آن لیست را در هنگام مصاحبه و در حین پشرفت آن داشته باشد و اجازه ندهید دانشمندان پاسخ‌های شما را از روی متنی که از قبل نوشته اند بخوانند. همیشه چند سئوالی را که قصد پرسیدن آنها را دارید افشا نشده باقی بگذارید تا در حین مصاحبه با پرسیدن آنها پاسخ‌های طراحی نشده ای را بتوانید دریافت کنید. یا اینکه همان سئوالی را که پاسخ کلیشه ای به آن داده شده است را دوباره و زمانی که مدتی از مصاحبه گذشت و دانشمند مورد نظر احساس راحتی بیشتری کرد و به فضای پرسش و پاسخ عادت کرد، دوباره مطرح کنید.
بسته به اینکه می‌خواهید مصاحبه خود را از طریق چه رسانه ای منتشر کنید لازم است پیش آمادگی هایی را در مورد آن انجام دهید.
برنامه زنده رادیویی: آمادگی‌های فنی در این رسانه بسیار مهم است. به مصاحبه شونده تذکر دهید گوشی را به دهان خود نچسباند و در دهانه گوشی نفس عمیق نکشد. تلفن‌های همراه خود و کسانی که در اتاق حضور دارند را خاموش کند و هم‌زمان با شما صحبت نکند – به یاد داشته باشید که در این موارد شما فرصت دومی در اختیار ندارید و همه چیز باید در همان تک فرصت خوب پیش برود. به آنها هم‌چنین تذکر بدهید که زمان کافی برای ارایه یک چهارچوب کامل علمی را ندارند. و در مقیایس علمی کاری که قرار است در آن برنامه صورت بگیرد مانند خوردن یک لقمه کوچک است و نه یک غذای کامل.
یک بسته رادیویی: هر کسی در یک استودیو می‌تواند یک برنامه سئوال و جواب تلفنی را با افراد مختلف اجرا کند اما یک برنامه خوب طراحی شده و خوب ویرایش شده که می‌تواند بین ۲ دقیقه تا یک ساعت و نیم به طول بیانجامد به شما این فرصت را می‌دهد تا شنوندگان خود را مستقیما به کلاس درس یا آزمایشگاهی ببرید که موضوع مورد نظر در آن اتفاق می‌افتد تا بتوانند گام‌های دانشمندان را دنبال کنند. این موضوع به این معنی است که کیفیت صداها بسیار مهم خواهد بود به ویژه صداهای محیط طبیعی اطراف. در چنین شرایطی با وجود اینکه خود مصاحبه هنوز بسیار مهم است اما ترتیب سئوال‌ها دیگر چندان مهم نیست چون می‌توانید آنها را ویرایش و منظم کنید. شاید لازم باشد تا یک سئوال را چندین بار تکرار کنید تا به بهترین شرایط صوتی دست پیدا کنید. اگر زمان و امکانات اجازه می‌دهد می‌توانید تعدادی سئوال که می‌دانید ممکن است برای ایجاد درابطه دوستانه بهتر با دانشمندان لازم است را نیز مطرح و ضبط کنی،د برای او مشخص کنید که افراد متنوعی در این بسته رادیویی حضور خواهند داشت در غیر این صورت ممکن است او تصور کند که آن برنامه برای معرفی او تهیه شده و ممکن است نتیجه نهایی برایش غیر منتظره باشد.
برنامه زنده استودیویی تلویزیونی: در چنین مصاحبه ای آماده کردن دانشمند برای فضای نسبتا هولناک استودیوی تلویزیونی شبیه به همان تهیه فهرست سئوال‌ها مهم است. مطمئن شوید آنها را برای یک برنامه تلویزیونی با همه چالش‌هایی که ممکن است با آن روبرو شوند آماده کرده اید .
مطمئن شوید فضای آنجا برای مصاحبه مناسب است. آیا می‌دانند باید به کجا نگاه کنند؟ آیا می‌توانند وسایلی برای تصویر سازی مفاهیمی که می‌گویند به همراه داشته باشند؟ آیا می‌دانند باید چگونه از دست هایشان استفاده کنند؟
یک بسته ضبط شده تلویزیونی: در این مورد یک مصاحبه به تنهایی کافی نیست. شما باید تصاویری از دانشمند مورد نظر در حین کار کردن – که شاید همان هنگام هم با شما صحبت می‌کند – داشته باشید. همین‌طور نماهایی از دانشمندی که مثلا از پشت میکروسکوپ نگاه می‌کند. و یا در محیط آزمایشگاه قدم بر می‌دارد، می‌تواند به اندازه حرف هایی که او می‌زند مهم باشد. شما باید در باره مدت زمانی که طول می‌کشد تا صحنه هایی را فیلم برداری کنید به دانشمندان آگاهی بدهید.
۳٫۹: آغاز مصاحبه
مکان، مکان و مکان. کجا می‌خواهید مصاحبه خود را انجام دهید؟ قطعا نباید این مکان فضای کسل کننده دفتر شما یا مصاحبه شونده باشد.
سعی کنید امکان استفاده از آزمایشگاهی که تحقیق در آن صورت گرفته است را برای انجام مصاحبه فراهم کنید. یا به سراغ کارخانه‌ای بروید که دارویی در آن ساخته شده است و یا در یک مزرعه پژوهشی یا فضای یک بیمارستان.
هرجایی که می‌خواهید مصاحبه را انجام دهید سعی کنید خود را برای نحوه انجام کار که همان مصاحبه گرفتن است آماده کنید. لباس مناسب بپوشید. با مخاطب خود دست بدهید، ارتباط چشمی برقرار کنید، افرادی که در محیط حضور دارند را با عنوان اصلی آنها مخاطب قرار دهید، درست بنشینید، توجه لازم را به صحبت‌ها بکنید و از آنها در پایان کار تشکر کنید. خود را برای مصاحبه کردن با افراد مسن، جوان تر ها، زن‌ها ، مردها ، افراد محلی و یا خارجی‌ها آماده کنید و در مقابل هر یک از آنها برخوردی حرفهای از خود نشان دهید.
همه ما در دام چهارچوب‌ها و الگو‌ها می‌افتیم از این کار حذر کنید. پشت سر هم از تعدادی مقام دولتی مصاحبه نکنید. اگر یک سازمان شما را برای مصاحبه به سوی یک دانشمند با سابقه و مسن مرد ارجاع داد اصرار کنید برای حفظ تنوع صداها و نظرها با یک دانشمند زن جوان در آن حوزه هم صحبت کنید.
گاهی اوقات روابط عمومی‌ها درگیر فرآیند هماهنگ کردن مصاحبه‌ها می‌شوند تعداد کمی از آنها اما واقعا می‌توانند به فرآیند مصاحبه کمک کنند آنها بیشتر تلاش دارند تا چهره مناسبی از سازمانشان نشان داده شود. هیچ وقت به روابط عمومی‌ها اجازه ندهید در هنگام مصاحبه حضور داشته باشند آنها را برای نوشیدن یک قهوه به بیرون بفرستید! اگر زمانی شد که نتوانستید از دست آنها راحت شوید آنها را جایی بنشانید که بتوانید آنها را ببینید اما مصاحبه شوند نتواند آنها را ببیند و سپس حضور آنها را فراموش کرده و نادیده بگیرید.
اگر هنگام مصاحبه همکاران فرد نیز حضور داشته باشند فرآیند مصاحبه محدود خواهد شد. سعی کنید از آنها به طور مستقل مصاحبه بگیرید. به یاد داشته باشید که در این زمینه شما مسئولیت دارید میکروفون را از دست ندهید، آن را در دست بگیرید اگر مصاحبه شونده با دوربین صحبت کرد مصاحبه را متوقف کرده و پس از توضیح دوباره شروع کنید. اگر مصاحبه شونده پاسخ شما را به شکلی داد که گویی موضوعی تخصصی را برای یکی از متخصصان توضیح می‌دهد باز هم مصاحبه را متوقف کرده و دوباره انجام دهید. شما در برابر مخاطبانتان مسئول هستید.
۳٫۱۰: مصاحبه‌های پخش زنده
در برنامه رادیویی زنده نخستین سئوال شما باید جذاب ترین آنها باشد وگرنه مخاطبان رادیو را خاموش می‌کنند. نخستین سئوال نباید خیلی دارای تفصیل و عریض و طویل باشد اما باید به موضوع اشاره کند و به گونه‌ای باشد که مصاحبه شونده نتواند از آن فرار کند.
در رادیوی فقط زمان حال وجود دارد. در گفت‌وگوهای رادیویی طولانی‌تر که امکان تماس‌های تلفنی عمومی وجود دارد شاید لازم باشد برخی از سئوال‌ها و جواب‌ها تکرار شود چرا که مخاطبان شما ممکن است در طول مدتی که برنامه در حال پخش است تغییر کنند. به دانشمندان مورد نظر توضیح دهید که تا حد امکان از پاسخ دادن با جملاتی نظیر همان‌طور که قبلا گفته‌ام و همان‌طور که هنگام وقفه تبلیغاتی میان برنامه گفته‌ام پرهیز کنند.
اگر بتوانید به جای صحبت تلفنی دانشمندان را به داخل استودیو بیاورید شاهد افزایش بی‌نظیر و چشمگیر کیفیت صدا خواهید بود. اگر در جایی مصاحبه می‌کنید که محل وقوع رویداد علمی است مثلا در آزمایشگاهی که دالی نخستین گوسفند کولون شده به دنیا آمد بهتر است صحبت خود را با چنین جمله ای آغاز کنید: « من در جایی ایستاده‌ام که دالی، شبیه سازی شد و در کنار من مردی حضور دارد که این شبیه سازی را انجام داد»
در مصاجبه‌های زنده تلویزیونی از قبل سئوال‌هایی که می‌خواهید بپرسید را مطالعه کنید تا بتوانید هنگام پرسیدن به چشم‌های مصاحبه شونده نگاه کنید این آمادگی را داشته باید که بر اساس ضرورت و با توجه به پاسخ‌هایی که به پرسش شما داده می‌شود ترتیب پرسش‌هایی را که در نظر گرفته‌اید تغییر دهید.
با وجود فضای سنگین و فشاری که هنگام مصاحبه زنده به شما وارد می‌شود اگر پاسخ سئوالی را متوجه نشدید به جای آن‌که از آن به راحتی عبور کنید و به سئوال بعدی بروید، دوباره آن را مطرح کنید برای مثال این‌گونه سئوال کنید: «یعنی اگر بخواهم این مطلب را به گونه دیگری بیان کنم، این موضوع ….»
هیچ وقت فکر نکنید که مخاطبان شما چه در رادیو و چه در تلویزیون الزاما در تمام مدت مصاحبه با شما خواهند بود. سعی کنید جزییات کار، و مسایل مورد بحث را حتی الامکان به سئوال‌های کوچک تقسیم کنید تا تعداد بیشتری از مخاطبان که شاید در نیمه‌های مصاحبه رادیو و تلویزیون خود را روشن کرده‌اند بتوانند از آن استفاده کنند.
هیچ‌وقت سئوالی را نپرسید که پاسخ آن تنها به یک کلمه بله یا خیر محدود شود، این کار می‌تواند به طور کامل یک مصاحبه را نابود کند.
و هیچ‌وقت سئوال‌هایی نپرسید که به مصاحبه شونده اجازه دهد کنترل گفت‌وگو را در دست بگیرند و کنترل آن را از دست شما خارج شود. سئوال‌هایی مانند اینکه نکته مهم درباره کار شما چیست؟ در یک بسته گزارشی که برای رسانه‌های الکترونیکی مانند اینترنت آماده می‌شود این چنین بخش‌هایی را باید حذف کرد اما چنین فرصتی برای رسانه‌هایی که پخش مستقیم دارند امکان پذیر نیست.
۳٫۱۱ : ویرایش مصاحبه برای پخش
برای یک برنامه تولیدی رادیویی، شما نیاز به تنوعی از صداهای مختلف دارید که هر یک از آنها به صورت کوتاه دیدگاه خود را بیان کنند. اگر از دانشمندان بخواهید که پاسخشان را با تکرار سئوال شما آغاز کنند در ویرایش به شما کمک بزرگی می کند مثلا اگر سئوال شما درباره این موضوع باشد که چرا ما به تحقیقات در زمینه مالاریا نیاز داریم پاسخ را این‌گونه مطرح کند که ما به تحقیقات مالاریا نیاز داریم چون….
از سئوال‌هایی که محدودیت زمانی و مکانی دارند خوداری کنید، از صداهای محیطی که بازتاب دهنده فعالیت های دانشمندان در حین کار هستند تا حد امکان استفاده کنید. این امر باعث می‌شود شنونده را به درون محیطی علمی ببرید. اگر خودتان این صداها را برای شنونده توضیح دهید یا از مصاحبه شونده بخواهید این کار را انجام دهد بسیار خوب خواهد بود. برای مثال مصاحبه شونده می‌تواند بگوید: این همان گاوی است که ما از آن برای آزمودن واکسن های خود استفاده می‌کنیم و در پی این جمله صدای گاو شنیده می‌شود.
برای برنامه‌های تلویزیونی تعداد محدودی سئوال آماده کنید که بتواند شما را مستقیما به اصل موضوع برساند اما در همان شرایط این آمادگی را داشته باشید که آن قدر یک سئوال را به شیوه‌های مختلف تکرار کنید تا در نهایت به پاسخ مقبولی دست پیدا کنید. هیچ وقت از اینکه به میان صحبت‌های دانشمندانی مورد نظر بپرید و بگویید پاسخش طولانی شده نهراسید فیلم بردار و ویراستار از شما انتظار دارد تا هرچه سریعتر مواد مورد لازم خود را آماده کنید. وقت خود را با دادن فرصت بیشتر به دانشمندان که موارد غیر مرتبط را توضیح می‌دهند، هدر ندهید. شما در این موارد همیشه می توانید پیشنهاد مصاحبه‌های تکمیلی بعدی را بدهید.
۳٫۱۲: مصاحبه برای رسانه های چاپی یا اینترنت
بسیاری از دانشمندان با نسخه‌های چاپی احساس راحتی بیشتری می‌کنند اما سایت های اینترنتی با رشد قابل توجهی در کسب محبوبیت مواجه هستند. مقالات آنلاین را عموما می توان به منابعی هم‌چون مقاله‌های تحقیقی رسمی و یا وب سایت‌های دانشمندان لینک داد.
برای مصاحبه باید به دانشمندان اطلاع دهید که باید چقدر وقت برای این کار اختصاص دهند. آیا قرار است نقل قول یک پاراگراف و یا دو صفحه‌ای از وی نقل شود؟ اینکه آیا قرار است برای یک مصاحبه ۳ دقیقه وقت صرف شود و یا یک روز کامل و یا همه روز بعد و آخر هفته را هم وقت می گیرد.
از آن‌جایی که در این نوع مصاحبه شما فرصت بیشتری برای انجام گفت‌وگو نسبت به گفت‌وگوهای زنده دارید می‌توانید از این فرصت برای ایجاد رابطه بهتر با مصاحبه شونده استفاده کنید. مثلا برخی از داده‌ها را با وی بررسی کنید یا تلفط دقیق نامشان و نام دقیق موسسه را بپرسید، با این سئوالات فضای راحت تری برای مصاحبه ایجاد می‌شود. در این نوع مصاحبه خوب است با سئوالی شروع کنید که تسلط شما را بر موضوع نشان دهد و سئوال‌های مهم تر خود را بعد از آن بپرسید سعی کنید در صورت نیاز دوربین کوچکی با خود داشته باشید و عکس تهیه کنید. این تصاویر بعدا برای ایجاد یک فضا در متن به شما کمک می‌کند.
۳٫۱۳: کنفرانس‌های خبری
در یک کنفرانس خبری همه رقبای شما نیز حضور دارند حتی اگر بتوانید سخنگو‌ها را به یک گفت‌وگوی کوتاه پس از زمان کنفرانس راضی کنید باز هم حال و هوای گزارش‌ها یکسان خواهد بود. با وجود این هنوز هم کنفرانس‌های خبری یکی از مهمترین منابع اطلاعاتی به شمار می‌روند.
پس سعی کنید لحن گزارش خود از یک کنفرانس را متفاوت کنید. سعی کنید با افراد عادی که در این موضوع نقش دارند و یا از آن تاثیر می‌پذیرند صحبت کنید. مثلا کسانی که از بیماری مورد بحث رنج می‌برند و یا پرستاران و دکترهایی که برای معالجه آنها تلاش می‌کنند، یا مثلا مزرعه داری که می‌خواهد از یک نوع بذر اصلاح ژنتیک شده استفاده کند. اگر شما بتوانید چنین گفت‌وگوهایی را پیش از زمان کنفرانس مطبوعاتی تهیه کنید این فرصت برای شما وجود خواهد داشت که سئوالات بهتری را هنگام کنفرانس بپرسید.
معمولا در کنفرانس‌های خبری فقط روٌسای بخش‌ها یا محققان رده بالا فرصت صحبت پیدا می‌کنند، اگر با افراد دیگری که در آن تحقیق شرکت داشته اند صحبت کنید مطلبتان جذاب تر خواهد بود افرادی نظیر تکنسین‌های آزمایشگاه‌ها ، دانشجویان دوره‌های ارشد و یا همکاران طرح.
بعد از پایان کنفرانس یکی از سخنگویان کنفرانس را پیدا کرده و مصاحبه ای تکمیلی با او انجام دهید این شانس شما است که بتوانید اطلاعات شخصی‌تری درباره افراد و یا هرچیز دیگر به طور اختصاصی پیدا کرده و افراد مناسبی را برای مصاحبه‌های تکمیلی پیدا کنید.
یکی از کارهای خوبی که همیشه می‌توان انجام داد این است که بعد از کنفرانس خبری با حداقل یک کارشناس در آن زمینه صحبت کنید تا بتواند تاثیرات بالقوه آن خبر و یا کاری که باید در مرحله بعدی انجام شود را توضیح دهد، اما به یاد داشته باشید برای این کار کسی را پیدا کنید که خودش در آن تحقیق نقشی نداشته است و یا در همان دپارتمان کار نمی‌کند و اگر ممکن بود حتی در همان دانشگاه هم کار نکند بهتر است.
۳٫۱۴: من متوجه نمی‌شوم
یک دانشمند حرف هایی می‌زند که ممکن است به طور کلی غیر قابل فهم باشد. در این زمان دستتان را بالا بیاورید که نشانه‌ای بین المللی برای در خواست کاهش سرعت صحبت است و بپرسید من این موضوع را چطور باید برای خوانندگان یا کسانی که در خانه قرار است مخاطبم باشند توضیح دهم؟
شاید مهم ترین سئوالی که لازم است در مصاحبه‌های علمی در نظر داشته باشید و در صورت لزوم بپرسید این سئوال باشد:
من متوجه این موضوع نشدم ممکن است آن را تکرار کنید؟
به یاد داشته باشید که این موضوعی شرم آور نیست. خود را آماده کنید که آن قدر این سئوال را بپرسید تا در نهایت به توضیحی که به نظرتان مناسب است برسید؟
اگر شما نتوانید یک موضوع را درک کنید چطور انتظار دارید دیگران آن را بفهمند؟ شما در برابر مخاطبان و خوانندگانتان مسئولیت دارید و این سئوال مهم را به آنها مدیونید. دروغ گفتن و ناراستی به هیچ وجه یکی از انتخاب‌های پیش روی شما نیست. چنین سئوالی نیز سئوال توهین آمیزی به حساب نمی آید و باعث تحقیر دانشمند نیز نمی شود.
حتی در مصاحبه‌های چاپی و اینترنتی، فرآیند ضبط کردن مصاحبه نباید مانعی برای ایجاد شفافیت در هنگام مصاحبه شود. گاهی افراد وسوسه می‌شوند از سئوالی که متوجه نشده اند عبور کنند به این امید که با چند بار گوش کردن به آن منظور فرد را بهتر درک کنند. اما واقعیت این‌گونه نیست. چیزی که در هنگام مصاحبه برای شما روشن و شفاف نشده باشد چظور می‌خواهد برای خواننده شما آشکار و معلوم شود؟
از بیان عبارات فنی و مفاهیم تخصصی که در گزارش‌های علمی می‌آید تا حد امکان پرهیز کنید مگر اینکه واقعا برای مصاحبه ضروری باشد. حتی اگر این موارد ضروری بودند سئوال را به گونه ای طرح کنید که نوعی توضیح را در دل خود داشته باشد. می‌توانید مصاحبه خود را با توضیح درباره مفاهیمی که درباره آن صحبت می‌کنید نرم تر کنید.
مثال: انجمن آمریکایی پیشرفت علوم (AAAS) در یکی از پادکست‌های خود در پایان سال ۲۰۰۶ به توضیح مهمترین رویدادهای علمی سال پرداخت. به این پادکست در نشانی زیر گوش کنید.
خوب حدس پوانکاره اصلا چی هست؟ سئوال اولی بود که مجری برنامه در یکی از بخش‌ها می‌پرسد و این پیش فرض را دارد که به میهمان اطلاع دهد او ریاضیدان نیست اما میهمان متوجه این اشاره نمی شود. آیا شما چیزی از جواب او را متوجه می‌شوید آیا اگر شما بودید سئوال دیگری را برای پرسیدن در آغاز مصاحبه انتخاب می‌کردید؟
۳٫۱۵: خوب این چیزی که شما می‌گویید به این معنی است…
بعضی وقت‌ها دانشمندان از زبان علمی برای توضیح کارشان استفاده می‌کنند بلافاصله در ذهنتان این چنین عباراتی را به زبان رسانه ترجمه کنید و ساکت نمانید. و با جملاتی مانند این : من در مقاله ام این مطلب را این‌گونه بیان خواهم کرد و یا اگر درست فهمیده باشم … تایید ترجمه خود را از او بگیرید. شما باید برای رسیدن به زبان ساده و قابل فهم تاکید کنید.
به طور عادی شما نباید بیش از ۱۰ دقیقه از مصاحبه اتان بدون گرفتن تاییدی از اینکه مطالب را درست فهمیده‌اید سپری شود. در واقع اگر فرصت زیادی از مصاحبه‌های بیش از ۳۰ دقیقه را بدون چنین سئوالی سپری کنید شاید به این معنی است که کار خود را درست انجام نداده یا شاید متوجه موضوع نشده‌اید. به ابتدای یادداشت‌هایتان برگردید و مطمئن شوید همه چیز را متوجه شده اید و اگر نکته تازه ای به ذهنتان رسید آن را مطرح کنید.
اگر می‌خواهید گزارشی برای مطالب فیچر تهیه کنید بد نیست اگر در حین صحبت با دانشمند او را در محل کارش برای یک روز همراهی کنید.
چنانچه قصد دارید درباره یک فریب یا یک تقلب مصاحبه کنید بسیار خوب است که به فکر یک گفت‌وگو طولانی باشید و دقت کنید که سئوال انتقادی، اصلی و بحرانی خود را در ابتدا نپرسید چون در این صورت احتمال دارد مصاحبه شما به سرعت به پایان برسد. در چنین مصاحبه‌هایی شاید لازم باشد از نقطه توافق شروع کنید تا به اختلافات برسید.
پس از پایان مصاحبه هم ضبط خود را خاموش نکنید. معمولا مردم بسیاری از چیزها را پس از آن‌که مصاحبه رسما به پایان رسید برای شما بیان می‌کنند.
۳٫۱۶: کنترل مصاحبه را در اختیار داشته باشید
شاید لازم باشد که وسط حرف دانشمندان بپرید و صحبت آنها را قطع کنید. برخی از دانشمندان زمانی که شروع به صحبت می‌کنند دیگر نمی توان جلوی آنها را گرفت. ممکن است وارد حالت آموزشی شوند. نام و عنوان آنها را شفاف صدا بزنید و اگر لازم شد چند بار این کار را انجام دهید. حتی اگر در هنگام برنامه زنده صدای شما در حال پحش مستقیم بود. شما وظیفه کنترل مصاحبه را بر عهده داری، اگر دانشمند از پاسخ دادن به درخواست توقف شما طفره رفت به ویژه در برنامه‌های رادیو-تلویزیونی مستقیم، تبلیغات بین برنامه می‌تواند مفید باشد. گزارشگرانی که برای رسانه‌های مکتوب کار می‌کنند می‌توانند در چنی حالتی با زمین گذاشتن قلم و دست به سینه نشستن و یا افراد پشت دوربین با خاموش کردن آن این روند را قطع کنند، به آنها توضیح دهید که شما تایپیست و یا دیکته نویس نیستید و وظیفه شما تعلیم مخاطبان نیست و قرار است فقط به آنها اطلاع رسانی کنید و آن هم در محدوده فضا و زمانی که در اختیار دارید، این امکان نداردکه شخصی را با کمک ژورنالیسم به حد یک متخصص دارای دکترای تخصصی رساند.
برخی از اوقات دانشمندانی که تحقیقات مشکوک یا انگیزه‌های تجاری دارند نسبت به رسانه‌ها لطف زیادی نشان می‌دهند علاقه زیاد برخی از آنها نسبت به میکروفون و یا دوربین الزاما نشانه خوبی برای شما نیست. گاهی اوقات لازم است به دانشمندانی که تحقیق آنها موضوع خوبی برای داستان شما نیست جواب منفی بدهید
در مواردی که داستانی درباره یک شرکت و احتمال وجود منافع مطرح است با احتیاط عمل کنید. ببینید آیا مدارکی برای تایید ادعاها وجود دارد؟ دانشمندانی را برای مصاحبه در آن باره پیدا کنید که وابستگی شخصی یا اقتصادی به آن پروژه ندارند.
از انجام گفت‌وگویی هم‌سطح با دانشمندان خودداری کنید. حتی اگر شما تسلط کافی بر موضوعی داشته باشید به این معنی نیست که مخاطب شما هم متخصص در آن حوزه است البته در نظر داشته باشید که وارد کردن اطلاعات زیاده از حد به درون داستان هم می‌تواند خطرناک باشد.
۳٫۱۷: سئوال هایی برای حالت‌های اضطراری
اگر موضوع را کامل نمی شناسید، اگر نام فردی را که با او مصاحبه می‌کنید فراموش کرده‌اید و اگر باید مصاحبه را در عرض ۵ دقیقه تمام کنید پس شما با یک شرایط اضطراری روبروی هستید.
اگر نام دانشمند را نمی‌دانید و یا فراموش کرده‌اید از او کارت ویزیتش را بخواهید و این بهانه را بیاورید که می‌خواهید نگارش درست نامش را داشته باشید. اگر برنامه زنده است از او بخواهید تا خودش را معرفی کند.
سئوال‌هایی مانند چه چیزی درباره کار خودتان را هیجان انگیز می‌دانید و یا مهمترین دست‌آوردهای خود را چه می‌دانید، برای مصاحبه‌های زنده خوب نیستند، چون معمولا پاسخ هایی طولانی را به همراه دارند. پس سعی کنید از جایگرین‌های سریعتر آنها استفاده کنید: مثلا: چه کسی در این موفقیت مسئول بوده است و یا اینکه می‌توانید روزی که این کشف را انجام دادید توصیف کنید.
ممکن است پاسخ آنها این جمله باشد که نه این کاری بوده است که چندین نفر طی یک دهه روی آن کار کرده اند بسیار خوب این یک نقل قول عالی است.
می‌توانید چنین سئوال هایی را بپرسید این کشف برای امروز ما چه ارمغانی به همراه می‌آورد یا اینکه اهمیت این کشف برای مردم عادی چیست؟ و همین‌طور بپرسید که گام بعدی شما در امتداد این یافته چه خواهد بود؟
اگر به ریشه‌ها و اصول یک تحقیق علمی برگردید و آن را به نیازهای جامعه و کشفیات دانشمندان ارتباط دهید می‌بینید که چهارچوب مناسبی برای همه مصاحبه در اختیار دارید حتی اگر مصاحبه شونده تایید کند که یافته‌های آنها با وجود هیجان‌انگیز و چشمگیر بودن کمک چندانی به کسی نمی‌کند. بسیاری از کشفیات بزرگ ابتدا از همین مرحله گذر کرده‌اند.
یک سئوال خوب دیگر این است که فکر می‌کنید جالب ترین موضوع در کار شما چه بوده؟
این سئوال زاویه ای شخصی تر و رنگ آمیزی بهتری به مصاحبه می‌دهد یک شنونده یا خواننده شاید چیزی درباره بایوانفورماتیک نداند اما از شنیدن پاسخی مانند اینکه نکته جالب در این باره این است که شما می‌توانید لپ تاپتان را با خود به بیابان ببرید و کارتان را همانجا انجام دهید، هیجان زده می‌شود.
منبع: وب سایت شخصی پوریا ناظمی
